Record creators history
Historisch overzicht
De oprichting van 'de Fabrieksschool der firma W.A. Scholten', later 'de School voor
handenarbeid (en huisvlijt)' geheten en in de volksmond gewoonlijk 'snieschoule' genoemd,
vloeide voort uit een in 1892 genomen initiatief van de Groninger suiker- en stroopfabrikant
J.E. Scholten. Hij wilde de jongens die hij onder zijn personeel telde een nuttige
tijdbesteding verschaffen door hen lessen in handenarbeid te laten volgen. Daarmee
legde hij de basis voor een voor ons land op dat moment unieke instelling. Het aantal
leerlingen groeide gestaag, ook al omdat het onderwijs zich spoedig niet alleen beperkte
tot de kinderen van het personeel van de fabriek, maar er ook cursussen handenarbeid
aan onderwijzers gegeven werden. In de loop van haar bestaan waren dan ook aanpassingen
en uitbreidingen van het schoolgebouw noodzakelijk. De eerste lessen werden in 1892
gegeven in het Concerthuis. Het jaar daarop ging de school naar een gebouw op het
fabrieksterrein. Weer een jaar later werden op hetzelfde terrein twee werklokalen
geplaatst. In 1913 kreeg de school haar definitieve behuizingen met een ingang aan
de Walstraat. De familie Scholten droeg het gebouw in 1922 in eigendom over aan de
Vereniging (zie onder), nadat J.E. Scholten haar reeds in 1915 in bruikleen had gegeven.
In de jaren twintig en dertig vonden er nog enige uitbreidingen en verbouwingen plaats.
De 'Vereniging tot bevordering van het onderwijs in handenarbeid, in de provinciën
Groningen, Friesland, Drente en Overijssel', welke werd opgericht in 1904 (vanaf 1932
zonder Overijssel) stelde zich ten doel het voorbereidend vakonderwijs en het onderwijs
in handenarbeid tot ontwikkelingen te brengen en zoveel mogelijk de invoering ervan
te bevorderen. Eén van de middelen die zij daarbij tot haar beschikking had, was de
school, waarover zij het bestuur uitoefende. De eerste voorzitter was J.E. Scholten
en de directeur van de school, J.B. Wolthuis fungeerde als secretaris.
Naast de familie Scholten werd vrijwel vanaf het begin de school en later de vereniging
gesteund door de Bond van Orde, het Departement Groningen van de Maatschappij tot
Nut van het Algemeen en de Maatschappij ter Bevordering van de Nijverheid. Rijkssubsidie
ontving de Vereniging vanaf 1908. In de jaren twintig en dertig vormden de kortingen
op deze subsidie een bron van grote zorg. Verder verleende de gemeente Groningen subsidies.
Schoolgelden voor het voorbereidend vakonderwijs werden geheven naar draagkracht van
de ouders.
In 1920 werd de school nijverheidsschool, hetgeen betekende dat het Rijk (voor 70%)
en de gemeente (voor 30%) de exploitatie voor hun rekening namen en dat de leerkrachten
ambtenaren werden in de zin van de pensioenwet. In 1931 kreeg G. Piekema, die J.B.
Wolthuis in 1930 was opgevolgd als directeur, te maken met de zogenaamde 'pensioenkwestie'.
Door een nieuwe wettelijke regeling dreigde het personeel niet langer te worden beschouwd
als ambtenaar, waardoor de in de loop der jaren zorgvuldig opgebouwde pensioenrechten
zouden komen te vervallen. Doortastend optreden van ondermeer de nieuwe directeur
voorkwam dit. In 1925 werd als gevolg van een grote subsidievermindering de schoolexploitatie
gesplitst in drie afdelingen. Als eerste kan worden beschouwd de School voor voorbereidend
vakonderwijs met Rijks- en gemeentesubsidie. Daarnaast was er een cursus voor de leerlingen
van de Gemeentelijke H.B.S. met driejarige cursus, die door de gemeente bekostigd
werd. Een dergelijke cursus bestond al vanaf 1919. Tenslotte was er nog een cursus
voor de opleiding van onderwijzers voor de diploma's A & B handenarbeid, die eveneens
al geruime tijd bestond en waarvoor in 1919 de eerste examens waren afgenomen. Deze
cursus diende zichzelf te bedruipen.
Tussen de vereniging en de 'Nederlandse vereniging voor handenarbeid' vond in de jaren
twintig overleg plaats om te komen tot een zo groot mogelijke uniformiteit bij deze
examens. Uiteindelijk kwam er in 1929 een Rijksregeling tot stand voor het programma
voor de akte handenarbeid, vak r.
De school overschreed in 1941 de grens van 100 leerlingen; ook in de jaren daarna
bleef het leerlingental nog gestaag toenemen. Eveneens in 1941 werden zowel de subsidies
van het Rijk als van de gemeente verhoogd. Over het algemeen kwam de school de oorlog
zonder al te grote problemen door. Door brandstoftekort was de leiding in de winter
van 1947 genoodzaakt voor ruim een maand de school te sluiten. Het ledental van de
vereniging was een jaar na de oorlog gestegen tot boven de 400. In 1957 nam G. Piekema
afscheid van de school, na 40 jaar trouwe dienst, waarvan 28 jaar als directeur. Zijn
opvolger werd H. Klinkhamer, die deze functie tot 1963 zou vervullen.
Processing information
Verantwoording van de inventarisatie
Bij de overname in 1983 verkeerde het archief in een ongeordende staat, waardoor het
vrijwel onmogelijk was een beeld te krijgen van de wijze waarop de administratie het
archief had beheerd. Er is daarom gekozen voor een nieuw ontworpen indeling naar onderwerpen,
overeenkomend met de doelstellingen van de organisatie. Daarbij is wel onderscheid
gemaakt tussen stukken afkomstig van de vereniging en stukken afkomstig van de schooladministratie.
Dit leidde tot het onderscheiden van drie afdelingen: de vereniging, de school en
stukken die afkomstig waren van de directeur G. Piekema. Deze laatste categorie stukken
heeft voornamelijk betrekking op zijn functioneren als gecommitteerde bij examens
handenarbeid. De tijdvakken die de afdelingen bestrijken, zijn respectievelijk: ca.
1909-ca. 1960; ca. 1920-ca. 1960 en 1930-1949. Het archief is verre van compleet.
Niet alleen ontbreken stukken uit de beginjaren, maar ook binnen de genoemde tijdvakken
zijn grote en kleinere hiaten aanwezig. Vernietigd zijn alleen dubbelen, met een totale
omvang van ca. 0.1 m.
Related material
Andere toegangen
De school aan de Walstraat in 1913 (verzameling foto's GAG, Toegangsnummer 1785 cat.nr.
3530)
Physical description
1,56 m standaardarchiefberging
General remarks
Beschrijving
Inventaris van het archief van de vereniging ter bevordering van het onderwijs in
de handenarbeid
Laatste publicatie
1984
Behoort tot collectie
Gemeente Groningen
Other descriptive information
Voorzitters
Scholten, J.E. (J.E.). voorzitter, 1904 - 1918
Koppius, W.J. (W.J.). voorzitter, 1918 - 1919
Scholten, W.A. (W.A.). voorzitter, 1919 - 1932
Scholten-de Grave, R.A. (R.A.). voorzitter, 1932 - 1938
Welling, L. (L.). voorzitter, 1938 - 1963
Lenstra, H.W. (H.W.). voorzitter, 1963 - 1964
Vries, K. de (K.). voorzitter, 1964 - 1966
Sinnema, J. (J.). voorzitter, 1966
Bodewes, H.Th.J. (H.Th.J.). voorzitter, 1967 - 1970
Ree, J.J.H. v.d. (J.J.H.). voorzitter, 1970 - ….
Directeuren
Wolthuis, J.B. (J.B.). directeur, 1892 - 1930
Piekema, G. (G.). directeur, 1938 - 1957
Klinkhamer, H. (H.). directeur, 1957 - 1962
Koster, P. (P.). directeur, 1962 - 1971
Boiten, H.J. (H.J.). directeur, 1971 - ….
Keywords
Subjects:
Onderwijs en Wetenschap
Record creator
Vereniging tot bevordering van het voorbereidend vakonderwijs en van het onderwijs
in handenarbeid in de provinciën Groningen, Friesland en Drenthe, 1892 - 1986
Directeur van de School voor Handenarbeid G. Piekema, 1938 - 1957