Zawartość
Akta metrykalne urodzeń, ślubów i zgonów - duplikaty 1826-1894, 1897-1911, sygn. 1-86;
allegata do akt zaślubionych 1828-1833, 1835-1842, 1844-1856, 1859-1881, 1884-1892,
1894, 1897-1910, sygn. All. 1-73. Zachowały się także unikaty akt: urodzeń z lat 1874,
1899, 1909 (od N 25), 1910-1912, sygn. 1u-3u. Szczegółowo zawartość rodzajową akt,
wraz z lukami, oddaje baza PRADZIAD.
Dzieje ustrojowe
Świeckie urzędy i księgi stanu cywilnego utworzone zostały na terenie Księstwa Warszawskiego
na mocy wprowadzonego z dniem 1 maja 1808 r. Kodeksu Napoleona (Dziennik Praw Księstwa
Warszawskiego t. I: s. XXXVI, Nr 2, s. 46-47; Nr 9, s. 195-201; Nr 10, s. 231-236);
obowiązywały do końca 1825 r. W tym okresie obowiązki urzędnika stanu cywilnego dla
ludności wyznania mojżeszowego wypełniali przełożeni parafii rzymsko-katolickich.
Od 1826 r., na mocy postanowienia Księcia Namiestnika z 3 listopada 1825 r. na terenie
Królestwa Polskiego wprowadzono właściwie religijny charakter akt stanu cywilnego:
w wyznaniach chrześcijańskich akta stanu cywilnego połączono z metrykami kościelnymi
- urzędnikami stanu cywilnego byli przełożeni parafii, a w wyznaniach niechrześcijańskich
(m.in. mojżeszowym) - burmistrzowie (Dziennik Praw Królestwa Polskiego: t. 10, s.
41-84; t. 11 s. 15-29). Postanowienie Rady Administracyjnej z 7 września 1830 r. wprowadzało,
w miejsce parafii, nazwę Okręgów Dozorów Bóżniczych oraz określało, obowiązujący dla
ludności żydowskiej (starozakonnych), tryb dokonywania wpisów, tj. nakładało na rabinów
w Okręgach obowiązek prowadzenia („utrzymywania”) oddzielnej od urzędnika stanu cywilnego
księgi urodzeń, zgonów, małżeństw i zapowiedzi oraz zgłaszania się z zainteresowanymi
i księgą do urzędnika stanu cywilnego celem dokonania wpisów cywilnych; nadzór nad
prowadzeniem księgi należał do urzędników „utrzymujących” akta stanu cywilnego dla
Żydów oraz do dozorów bóżniczych (Dziennik Praw Królestwa Polskiego: t. 11 s. 18-20,
22-29; t. 13 s. 147-160). Sprawy osób prowadzących księgi stanu cywilnego wyznań niechrześcijańskich
w osadach (wcześniej miastach) normowało postanowienie Komitetu Urządzającego z dnia
24 października/5 listopada 1869 oraz z dnia 15/27 stycznia 1871 (Postanovleniâ Učreditel?nogo
Komiteta v Carstve Pol?skom, t. XVII vypusk II, Warszawa 1869, art. 2821, s. 115-118
oraz t. XXI vypusk I, Warszawa 1871, art. 3188, s. 22-23). Nowe, ogłoszone 24 czerwca
1836 r., Prawo o Małżeństwie zawarcie małżeństwa uzależniało od władz duchownych,
a obrzęd religijny zyskał pierwszeństwo przed czynnościami cywilnymi tj. spisaniem
aktu. Skutki cywilne zawartych małżeństw przekazano do kompetencji sądom cywilnym
(Dziennik Praw Królestwa Polskiego, t. 18 s. 46-297). Wyznaniowe prowadzenie ksiąg
stanu cywilnego oparte na postanowieniu Księcia Namiestnika z 3 listopada 1825 r.
obowiązywało na terenie byłego Królestwa Polskiego do 31 grudnia 1945 r. Świeckie
urzędy stanu cywilnego jako jednolite w całym kraju organy administracji państwowej
powołane zostały na mocy dekretu z 25 września 1945 r. (Dz. U. 1945 Nr 48, poz.: 272,
273). Urzędnicy stanu cywilnego (burmistrzowie lub osoby świeckie uprawnione przez
władze) podlegali administracji ogólnej i resortowi sprawiedliwości. Okręg, stanowiący
połączenie dwu okręgów, istniał od 1826 r. (Dz. U. Woj. Sandomierskiego, 1826, s.
182). Siedzibą urzędnika stanu cywilnego były miasteczka: Gniewoszów i Granica. Od
2 lutego 1903 r. siedzibę (miejsce sporządzania akt) przeniesiono do Oleksowa Do zadań
urzędników stanu cywilnego należało prowadzenie ksiąg w dwu egzemplarzach. Wpisywano
do nich, w określonej przepisami formule, akta: urodzenia dziecka, uznania dziecka
pozamałżeńskiego, przysposobienia, zapowiedzi małżeństwa (do 1825 r.), małżeństwa
i śmierci. Egzemplarz „rządowy” stanowiła księga podzielona na trzy części, z których
każda przeznaczona była do zapisywania jednego rodzaju akt: urodzeń, ślubów i zgonów,
zamykanych protokolarnie corocznie; stanowiła ona duplikat, który wraz z allegatami,
czyli załącznikami do akt metrykalnych (głównie do akt ślubów), po kontroli, przekazywano
do archiwum hipotecznego właściwego terytorialnie sądu pokoju (i jego późniejszego
odpowiednika). Unikat, czyli egzemplarz gruntowy pozostawał w miejscu sporządzenia;
wpisów dokonywano w trzech odrębnych księgach: każda prowadzona w okresie wieloletnim
(do czasu całkowitego zapisania), przeznaczona na wpis jednego rodzaju akt metrykalnych:
urodzeń, ślubów, zgonów. Przepis Rady Ministrów z 29 kwietnia 1909 r. nałożył na władze
sądowe Królestwa Polskiego obowiązek wprowadzania, w przechowywanych w archiwach hipotecznych
egzemplarzach ksiąg stanu cywilnego (duplikatach), na marginesach akt urodzeń informacji
o zawarciu małżeństwa, otrzymanych od prowadzących księgi stanu cywilnego (Sobranie
Uzakonenij i Rasporâženij Pravitel'stva, 1909 Oddz. I, No 90, poz. 715, s. 1474).
Wpisy prowadzono w języku polskim, a od 1 stycznia 1868 r., na mocy rozporządzenia
Komitetu Urządzającego w Królestwie Polskim, księgi o urodzonych, zaślubionych i zmarłych
wszystkich wyznań - w języku rosyjskim; jedynie odpisy akt osób wyznania rzymsko-katolickiego
wydawano, w miarę potrzeb, w dwu językach: rosyjskim i polskim. Od 1915 r. księgi
prowadzono w języku polskim. Od 1 stycznia 1867 r. do okręgu miały należeć, zamieszkiwane
przez ludność żydowską, miasteczka Gniewoszów, Granica i Sieciechów oraz wsie w gminach:
Góra Puławska, Grabów, Policzna, Sarnów, Sieciechów.
162 j.a. jednostka archiwalna, 2.21 mb. metr bieżący
aktowe materiały archiwalne - 162 j.a. 2.21 mb.
0 j.a. jednostka archiwalna, 0 mb. metr bieżący
Aktotwórca: Urząd Stanu Cywilnego Okręgu Bóżniczego Gniewoszów - Granica
Inne nazwy twórcy:
Archiwum Państwowe w Radomiu
(ul. Wernera 7, 26-600 Radom)