Zawartość
1. Statut cechowy z ok. 1729 r. (w kopii z ok. 1817 r.) (sygn. 1), 2. Księga protokołów
posiedzeń mistrzów cechowych z lat 1899-1930 (sygn. 2) 3. Księgi ewidencyjne majstrów,
czeladników i terminatorów z lat 1842-1927 (sygn. 3-6) 4. Kwitariusze, pokwitowania,
rachunki i świadectwa cechowe z lat 1903-1936 (sygn. 7-12), 5. Korespondencja nadesłana
przez organy nadzorujące cech z lat 1920-1936 (sygn. 13)
Dzieje ustrojowe
Początki korporacji ślusarzy w Przysusze sięgają 1729 r., kiedy opracowany został
statut cechu branż metalowych, mającego skupiać miejscowych ślusarzy, puszkarzy, ostrogarzy,
zegarmistrzów, kowali itp. Historia cechu w ostatnich dekadach istnienia I Rzeczypospolitej,
latach przynależności Przysuchy do monarchii austriackiej oraz okresie Księstwa Warszawskiego
nie znalazła odzwierciedlenia w zachowanych dokumentach. Przypuszczać należy, że znajdował
się on wówczas w stanie poważnego kryzysu, podobnie jak rzemiosło miasta i całego
kraju. Odrodzenie działalności cechowej i nabranie przez nią nowych form nastąpiło
w związku z ogłoszeniem dekretu Namiestnika Królestwa Polskiego (działającego w imieniu
Aleksandra I – cesarza Rosji i króla Polski) z dn. 31 grudnia 1816 r., poświęconego
organizacji rzemiosła. Normatyw ten nakazywał, by w każdym mieście, w którym zamieszkiwało
10 i więcej majstrów jednej profesji, utworzone zostało zgromadzenie rzemieślnicze,
kierowane przez – wybieranych na trzyletnią kadencję – starszego i podstarszego. Mieli
oni „przestrzegać porządku rzemiosła i spokojności warsztatów”, a przede wszystkim
prowadzić i aktualizować na bieżąco listy majstrów, czeladników i terminatorów, przekazując
je corocznie władzom miejskim do zatwierdzenia. Ustawa głosiła, iż praca w rzemiośle
powinna rozpoczynać się od poziomu ucznia (terminatora), na który przyjmowano nastoletnich
chłopców, przejawiających predyspozycje do danego zawodu. Majster, zawierający prywatną
umowę z rodzicami i opiekunami dziecka, był zobowiązany opiekować się nim, dbać o
jego rozwój intelektualny oraz uczyć zawodu. Po kilku latach nauki uczeń przedstawiał
starszym cechu – za zgodą swego pryncypała – wykonany samodzielnie wyrób rzemieślniczy.
Jego pozytywna ocena oraz dobra opinia majstra, były podstawą do przeprowadzenia tzw.
wyzwolin na stopień czeladnika. Wykonywał on już bardziej odpowiedzialne prace, rozwijając
swoje umiejętności. Był również zobowiązany do odbycia – trwającej minimum kilkanaście
miesięcy – wędrówki po różnych ośrodkach miejskich i zapoznania się tam z innymi technikami
pracy w danej branży. Finałem nauki na tym poziomie było samodzielne wykonanie tzw.
sztuki mistrzowskiej, a więc wyrobu, którego ocena pozwalała przyznać kandydatowi
stopień majstra. Mógł on od tego momentu prowadzić samodzielnie warsztat i szkolić
w nim uczniów i czeladników. W świetle powyższego normatywu podstawowym zadaniem zgromadzeń
rzemieślniczych (potocznie nazywane często nadal „cechami”), było czuwanie nad poziomem
lokalnego rzemiosła, poprzez dbanie o odpowiednie kwalifikacje jego pracowników, a
także zwalczanie nielegalnego wytwórstwa, prowadzonego przez osoby nie należące do
korporacji, czyli tzw. „fuszerów” vel „partaczy”. Władze zgromadzeń likwidowały także
spory i konflikty wewnętrzne wśród pracowników rzemiosła, wspierały zasiłkami finansowymi
chorych i mających problemy życiowe majstrów oraz rodziny osób zmarłych. Chociaż cech
ślusarski (metalowy) w Przysusze funkcjonował w XIX w., jego rola w życiu gospodarczym
ośrodka była minimalna. Wiązało się to z kryzysem ekonomicznym miasteczka, zanikiem
jego znaczenia w produkcji metalowej centralnych ziem polskich, wreszcie odebraniem
mu praw miejskich. Stan ten pogorszył jeszcze okres I wojny światowej i trudności
gospodarcze kraju w początkach lat dwudziestych. Zasadnicze zmiany w funkcjonowaniu
omawianego podmiotu przyniosło dopiero Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej
Polskiej z dn. 7 czerwca 1927 r. o prawie przemysłowym. Likwidowało ono przepisy przewidziane
postanowieniem namiestniczym z dn. 31 grudnia 1816 r., wprowadzając w miejsce zgromadzeń
rzemieślniczych cechy, określane mianem „wolnych korporacji rzemieślników”. Za ich
podstawowe zadania uznawano m.in. pielęgnowanie ducha łączności oraz utrzymywanie
i podnoszenie godności zawodowej członków, sprawowanie pieczy nad dobrymi stosunkami
międzyludzkimi, dbałość o edukację zawodową młodzieży, a także popieranie wszelkich
inicjatyw kulturalnych i gospodarczych, mogących wspomagać rozwój korporacji. Każdy
nowotworzony cech miał działać od tej pory w oparciu o własny statut, zatwierdzany
przez wojewodę, posiadając osobowość prawną, a więc możliwość nabywania majątku, zawierania
umów, pozywania innych na drogę sądową itp. Najwyższą władzą cechu było walne zgromadzenie
członków lub też delegatów, a władzą wykonawczą – zarząd, tworzony przez starszego,
podstarszego i członków (w liczbie określonej statutowo). Ustawa wprowadzała obligatoryjną
podległość cechów wojewódzkim izbom rzemieślniczym, zezwalała na tworzenie związków
cechowych, a także precyzowała prawo do używania tytułu majstra. Funkcjonująca w oparciu
o ten normatyw korporacja istniała co najmniej do 1936 r. Jej późniejsze losy nie
są niestety znane.
13 j.a. jednostka archiwalna, .16 mb. metr bieżący
aktowe materiały archiwalne - 13 j.a. .16 mb.
0 j.a. jednostka archiwalna, 0 mb. metr bieżący
Indeks osobowy
Personal names:Bajer Franciszek Baranowski Józef Bartel Eugenisuz Bartel Władysław Bielecki Leon Bykowski Jan Chmielewski Walenty Chruściel Stanisław Chylak Kazimierz Cielecki Adam Dobroń Walenty Dróżdż Franciszek Dróżdż Stanisław Dryglewski Józef Dziubiński Jan Dziuliński Piotr Gajdo Adam Gański Wacław Bolesław Głogowski Franciszek Głuchowski Henryk Napoleon Gozowski Jan Góralski Józef Góralski Zygmunt Grabiński Feliks Gymczyński Józef Jankowski Wiktor Janos Apolinary Jasiński Jan Juszczyński Jan Kacprzak Stanisław Kaczmarek Stanisław Kaszewski Rom Kaźmierczak Józef Kobrowski Julian Konopacki Kazimierz Kowalski Walenty Kwapiński Antoni Feliks Legucki Feliks Listopacki Adam Łęgosz Marianna Łękawski Stanisław Madaliński Franciszek Maj Jan Michalski Jan Michnicki Henryk Michnicki Józef Michniewski Julian Michocki Euzebiusz Michocki Józef Mirecki Józef Mirecki Stanisław Murawski Jan Murawski Teofil Myśliński Ignacy Nastul Stefan Natorski Franciszek Niewęgłowski Jan Pałgan Franciszek Pałgan Stefan Pierściński Stanisław Pomykała Jan Popiołek Jan Popiołek Stanisław Powideł Adam Ptaszek Władysław Rakowski Stanisław Rejmer Jan Rogalski Władysław Rozenblat Karol Rozenblat Szczepan Stefan Sadowski Jan Sieran Jakub Siwierski Józef Siwierski Stanisław Stańczak Teofil Strzelecki Jan Syczyński Stanisław Szatan Walenty Szlęzak Józef Szlęzak Roman Szparaga Aleksander Sztark Feliks Sztark Ignacy Ślęzak Franciszek Śloszak Ludwik Ślusarski Józef Tamioła Jan Tamioła Kazimierz Trojanek Franciszek Turczyński Adam Turek Józef Wiórkiewicz Franciszek Wojda Andrzej Wojtala Franciszek Wojtala Józef Wojtala Kazimierz Wróblewicz Józef Wujek Bronisław Zdral Franciszek Zieliński Lucjan Żeźnik Andrzej
Aktotwórca: Cech ślusarzy w Przysusze
Inne nazwy twórcy: Zbiór akt cechów i stowarzyszeń rzemieślniczych - zbiór szczątków zespołu; szczątek
nr 9
Archiwum Państwowe w Radomiu
(ul. Wernera 7, 26-600 Radom)