Zawartość
1. Księga protokołu zebrań walnych i posiedzeń zarządu z lat 1928-1948 (sygn. 1) 2.
Księga kasowa z lat 1932-1948 (sygn. 2)
Dzieje ustrojowe
Najstarsza odnaleziona wzmianka źródłowa, potwierdzająca obecność w Radomiu majstrów
branży zduńskiej pochodzi z 1825 r. – czterech mistrzów tego rzemiosła (zajmujących
się równocześnie garncarstwem) zostało odnotowanych wówczas na listach cechu (zgromadzenia)
skombinowanego. Do utworzenia odrębnego zgromadzenia zdunów i garncarzy w Radomiu
doszło wprawdzie w 1842 r., ale zawiesiło ono szybko swą działalność. Kolejna, tym
razem udana, próba utworzenia odrębnej korporacji zduńskiej, została podjęta w 1911
r. Podstawą prawną jej funkcjonowania był dekret Namiestnika Królestwa Polskiego (działającego
w imieniu Aleksandra I – cesarza Rosji i króla Polski) z dn. 31 grudnia 1816 r., poświęcony
organizacji rzemiosła. Normatyw ten nakazywał, by w każdym mieście, w którym zamieszkiwało
10 i więcej majstrów jednej profesji, utworzone zostało zgromadzenie rzemieślnicze,
kierowane przez – wybieranych na trzyletnią kadencję – starszego i podstarszego. Mieli
oni „przestrzegać porządku rzemiosła i spokojności warsztatów”, a przede wszystkim
prowadzić i aktualizować na bieżąco listy majstrów, czeladników i terminatorów, przekazując
je corocznie władzom miejskim do zatwierdzenia. Ustawa głosiła, iż praca w rzemiośle
powinna rozpoczynać się od poziomu ucznia (terminatora), na który przyjmowano nastoletnich
chłopców, przejawiających predyspozycje do danego zawodu. Majster, zawierający prywatną
umowę z rodzicami i opiekunami dziecka, był zobowiązany opiekować się nim, dbać o
jego rozwój intelektualny oraz uczyć zawodu. Po kilku latach nauki uczeń przedstawiał
starszym cechu – za zgodą swego pryncypała – wykonany samodzielnie wyrób rzemieślniczy.
Jego pozytywna ocena oraz dobra opinia majstra, były podstawą do przeprowadzenia tzw.
wyzwolin na stopień czeladnika. Wykonywał on już bardziej odpowiedzialne prace, rozwijając
swoje umiejętności. Był również zobowiązany do odbycia – trwającej minimum kilkanaście
miesięcy – wędrówki po różnych ośrodkach miejskich i zapoznania się tam z innymi technikami
pracy w danej branży. Finałem nauki na tym poziomie było samodzielne wykonanie tzw.
sztuki mistrzowskiej, a więc wyrobu, którego ocena pozwalała przyznać kandydatowi
stopień majstra. Mógł on od tego momentu prowadzić samodzielnie warsztat i szkolić
w nim uczniów i czeladników. W świetle powyższego normatywu podstawowym zadaniem zgromadzeń
rzemieślniczych (potocznie nazywane często nadal „cechami”), było czuwanie nad poziomem
lokalnego rzemiosła, poprzez dbanie o odpowiednie kwalifikacje jego pracowników, a
także zwalczanie nielegalnego wytwórstwa, prowadzonego przez osoby nie należące do
korporacji, czyli tzw. „fuszerów” vel „partaczy”. Władze zgromadzeń likwidowały także
spory i konflikty wewnętrzne wśród pracowników rzemiosła, wspierały zasiłkami finansowymi
chorych i mających problemy życiowe majstrów oraz rodziny osób zmarłych, opiekowały
się ołtarzami cechowymi w kościołach. Zasadnicze zmiany w funkcjonowaniu omawianego
podmiotu przyniosło Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dn. 7 czerwca
1927 r. o prawie przemysłowym. Likwidowało ono przepisy przewidziane postanowieniem
namiestniczym z dn. 31 grudnia 1816 r., wprowadzając w miejsce zgromadzeń rzemieślniczych
cechy, określane mianem „wolnych korporacji rzemieślników”. Za ich podstawowe zadania
uznawano m.in. pielęgnowanie ducha łączności oraz utrzymywanie i podnoszenie godności
zawodowej członków, sprawowanie pieczy nad dobrymi stosunkami międzyludzkimi, dbałość
o edukację zawodową młodzieży, a także popieranie wszelkich inicjatyw kulturalnych
i gospodarczych, mogących wspomagać rozwój korporacji. Każdy nowotworzony cech miał
działać od tej pory w oparciu o własny statut, zatwierdzany przez wojewodę, posiadając
osobowość prawną, a więc możliwość nabywania majątku, zawierania umów, pozywania innych
na drogę sądową itp. Najwyższą władzą cechu było walne zgromadzenie członków lub też
delegatów, a władzą wykonawczą – zarząd, tworzony przez starszego, podstarszego i
członków (w liczbie określonej statutowo). Ustawa wprowadzała obligatoryjną podległość
cechów wojewódzkim izbom rzemieślniczym, zezwalała na tworzenie związków cechowych,
a także precyzowała prawo do używania tytułu majstra. Zachowane dokumenty cechu wskazują,
że działał on na podstawie omówionego normatywu do końca okresu międzywojennego, a
także w latach okupacji i pierwszych latach powojennych. Jego likwidacja nastąpiła
prawdopodobnie w 1948 r., w związku z wejściem w życie dekretu Prezydenta Rzeczypospolitej
Polskiej o nowelizacji prawa przemysłowego.
2 j.a. jednostka archiwalna, .02 mb. metr bieżący
aktowe materiały archiwalne - 2 j.a. .02 mb.
0 j.a. jednostka archiwalna, 0 mb. metr bieżący
Aktotwórca: Cech zdunów w Radomiu
Inne nazwy twórcy: Zbiór akt cechów i stowarzyszeń rzemieślniczych - zbiór szczątków zespołu; szczątek
nr 33
Archiwum Państwowe w Radomiu
(ul. Wernera 7, 26-600 Radom)