Zawartość
1. Księgi zapisów majstrów z lat 1881-1927 (sygn. 1-2) 2. Księgi zapisów czeladników
z lat 1881-1832 (sygn. 3-4) 3. Księga zpisów uczniów z lat 1881-1927 (sygn. 5)
Dzieje ustrojowe
Cech (zgromadzenie) młynarzy w Radomiu został utworzony najprawdopodobniej w 1881
r., gdyż z tego właśnie roku pochodzą najwcześniejsze zapisy majstrowskie i czeladnicze.
Skupił on szybko liczne osoby, trudniące się przemiałem zbóż w młynach wodnych i wiatrakach,
usytuowanych w Radomiu oraz powiatach: kozienickim, opoczyńskim i radomskim. Prawną
podstawą jego funkcjonowania był dekret Namiestnika Królestwa Polskiego (działającego
w imieniu Aleksandra I – cesarza Rosji i króla Polski) z dn. 31 grudnia 1816 r., poświęcony
organizacji rzemiosła. Normatyw ten nakazywał, aby w każdym mieście, w którym zamieszkiwało
10 i więcej majstrów jednej profesji, utworzone zostało zgromadzenie rzemieślnicze,
kierowane przez – wybieranych na trzyletnią kadencję – starszego i podstarszego. Mieli
oni „przestrzegać porządku rzemiosła i spokojności warsztatów”, a przede wszystkim
prowadzić i aktualizować na bieżąco listy majstrów, czeladników i terminatorów, przekazując
je corocznie władzom miejskim do zatwierdzenia. Ustawa głosiła, iż praca w rzemiośle
powinna rozpoczynać się od poziomu ucznia (terminatora), na który przyjmowano nastoletnich
chłopców, przejawiających predyspozycje do danego zawodu. Majster, zawierający prywatną
umowę z rodzicami i opiekunami dziecka, był zobowiązany opiekować się nim, dbać o
jego rozwój intelektualny oraz uczyć zawodu. Po kilku latach nauki uczeń przedstawiał
starszym cechu – za zgodą swego pryncypała – wykonany samodzielnie wyrób rzemieślniczy.
Jego pozytywna ocena oraz dobra opinia majstra, były podstawą do przeprowadzenia tzw.
wyzwolin na stopień czeladnika. Wykonywał on już bardziej odpowiedzialne prace, rozwijając
swoje umiejętności. Był również zobowiązany do odbycia – trwającej minimum kilkanaście
miesięcy – wędrówki po różnych ośrodkach miejskich i zapoznania się tam z innymi technikami
pracy w danej branży. Finałem nauki na tym poziomie było samodzielne wykonanie tzw.
sztuki mistrzowskiej, a więc wyrobu, którego ocena pozwalała przyznać kandydatowi
stopień majstra. Mógł on od tego momentu prowadzić samodzielnie warsztat i szkolić
w nim uczniów i czeladników. W świetle powyższego normatywu podstawowym zadaniem zgromadzeń
rzemieślniczych (potocznie nazywane często nadal „cechami”), było czuwanie nad poziomem
lokalnego rzemiosła, poprzez dbanie o odpowiednie kwalifikacje jego pracowników, a
także zwalczanie nielegalnego wytwórstwa, prowadzonego przez osoby nie należące do
korporacji, czyli tzw. „fuszerów” vel „partaczy”. Władze zgromadzeń likwidowały także
spory i konflikty wewnętrzne wśród pracowników rzemiosła, wspierały zasiłkami finansowymi
chorych i mających problemy życiowe majstrów oraz rodziny osób zmarłych, opiekowały
się ołtarzami cechowymi w kościołach radomskich itd. Zasadnicze zmiany w funkcjonowaniu
omawianego podmiotu przyniosło Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej
z dn. 7 czerwca 1927 r. o prawie przemysłowym. Likwidowało ono przepisy przewidziane
postanowieniem namiestniczym z dn. 31 grudnia 1818 r., wprowadzając w miejsce zgromadzeń
rzemieślniczych cechy, określane mianem „wolnych korporacji rzemieślników”. Za ich
podstawowe zadania uznawano m.in. pielęgnowanie ducha łączności oraz utrzymywanie
i podnoszenie godności zawodowej członków, sprawowanie pieczy nad dobrymi stosunkami
międzyludzkimi, dbałość o edukację zawodową młodzieży, a także popieranie wszelkich
inicjatyw kulturalnych i gospodarczych, mogących wspomagać rozwój korporacji. Każdy
nowotworzony cech miał działać od tej pory w oparciu o własny statut, zatwierdzany
przez wojewodę, posiadając osobowość prawną, a więc możliwość nabywania majątku, zawierania
umów, pozywania innych na drogę sądową itp. Najwyższą władzą cechu było walne zgromadzenie
członków lub też delegatów, a władzą wykonawczą – zarząd, tworzony przez starszego,
podstarszego i członków (w liczbie określonej statutowo). Ustawa wprowadzała obligatoryjną
podległość cechów wojewódzkim izbom rzemieślniczym, zezwalała na tworzenie związków
cechowych, a także precyzowała prawo do używania tytułu majstra. Dodać należy, iż
omawiane rozporządzenie akcentowało konstytucyjne prawo obywateli do zrzeszania się,
stąd też w danym ośrodku mogło działać nawet kilka korporacji, zrzeszających pracowników
tej samej branży. Prawdopodobnie na tym tle cech uległ samorozwiązaniu ok. 1932 r.
(w materiałach Izby Rzemieślniczej w Kielcach z drugiej połowy lat trzydziestych nie
jest on już odnotowywany).
5 j.a. jednostka archiwalna, .07 mb. metr bieżący
aktowe materiały archiwalne - 5 j.a. .07 mb.
0 j.a. jednostka archiwalna, 0 mb. metr bieżący
Aktotwórca: Cech młynarzy w Radomiu
Inne nazwy twórcy: Zbiór akt cechów i stowarzyszeń rzemieślniczych - zbiór szczątków zespołu; szczątek
nr 23
Archiwum Państwowe w Radomiu
(ul. Wernera 7, 26-600 Radom)