Scope and content
Zawartość
Materiały pochodzą sprzed okresu posiadania dóbr Wośniki przez rodzinę Pruszaków,
stanowiąc znikomą zapewne część dokumentacji prawno-administracyjno-gospodarczej dóbr
oraz fragment akt rodzinnych. 1. Akta dóbr prywatnych: dokumenty sporów granicznych
dóbr Wośniki: 1793 (sygn. 1), akta patronów sądowych ze zbiorami dowodów granicznych
zawierających dokumenty z lat 1421-1838 (streszczenia, odpisy i wypisy dokumentów
z akt grodzkich i ziemskich radomskich, grodzkich krakowskich, podkomorskich województwa
sandomierskiego, Trybunału Koronnego Lubelskiego, dokumenty przedstawiane do oblaty
w sądzie grodzkim radomskim, inwentarz dóbr z lat 1713-1714, pozwy, korespondencja
prywatna między właścicielami o ugodę) z lat 1833-1838 (sygn. 2-5), rejestry pomiarowe
dóbr Wośniki z lat 1839, 1858 (sygn. 6), plan gospodarczy lasów dóbr Wośniki z 1859
r. (sygn. 7), akta dotyczące praw własności dóbr Wośniki i Żakowice z lat 1862 i 1868
(sygn. 8), stosunków między właścicielami i włościanami z lat 1845, 1865 (sygn. 9),
wypłaty kapitału likwidacyjnego przyznanego w związku z uwłaszczeniem włościan dóbr:
Taczów, Wośniki i Żakowice, z lat 1865-1867 (sygn. 10), dzierżawy drobnych realności
w dobrach Wośniki, z lat 1871-1879 (sygn. 11) 2. Akta wójta gminy Wośniki (sygn. 12)
i Żakowice (sygn. 13) dotyczące uposażenia włościan: tabele prestacyjne, zniesienie
darmoch, okólniki i instrukcje władz, z lat 1846-1861 3. Akta rodzinne – fragment
inwentarza ruchomości mieszkania Franciszka Ksawerego i Amalii (Amelii) Christianich
w Warszawie, z lat [1831-1835] (sygn. 14).
Record creators history
Dzieje ustrojowe
Historię dóbr Wośniki można odtworzyć jedynie częściowo. Jest ona ściśle związana,
poprzez wspólną własność czy też spory graniczne z dziejami, występujących w zbiorze,
dóbr Kończyce i Wola Jeżowa, Żakowice i Taczów i ich właścicielami. Przynajmniej od
połowy XVI w. dobra Wośniki i Kończyce były w posiadaniu rodziny Jeżów. Rozdział dóbr
nastąpił w 1623 r. w wyniku działu majątkowego między synami Marcina Jeża – Wośniki
otrzymał Jerzy Jeż. W 1789 r. dobra Wośniki od sukcesorów Jana Ogończyk Bukowieckiego
nabywa Franciszek Józef z Kiernicy Kiernicki, który sprzedaje je w 1804 r. synowi,
Ksaweremu z Kiernicy Kiernickiemu, po śmierci którego w 1821 r. dobra dziedziczą dzieci:
Konstanty, Wincenty i Helena. W 1835 i 1837 dzieci Ksawerego i Apolonii ze Szczepkowskich
Kiernickich sprzedają swoje części dóbr Wośniki żonie Kazimierza Rybczyńskiego, Emilii
z Dzimińskich Rybczyńskiej, która, niepodzielne własnością ,dobra Wośniki kupuje na
publicznej licytacji w marcu 1840 r. W wyniku postępowania spadkowego po śmierci Emilii
Rybczyńskiej właścicielami dóbr w 1847 r. stają się: córka Antonina (od 1853 r. żona
Marcelego Gautier) i owdowiały Kazimierz Rybczyński, po którego śmierci w Wośnikach
w listopadzie 1860 r. jedyną właścicielką staje się Antonina Gautier, sprzedając je
w czerwcu 1862 r. Edwardowi Brzozowskiemu, dziedzicowi dóbr Taczów (posiada je w okresie
1854-1871); Edward Brzozowski w latach 1862-1880 jest także właścicielem dóbr Żakowice,
które nabył od Marcelego Gautier, męża Antoniny z Rybczyńskich, właścicielki dóbr
Wośniki. Po śmierci w Wośnikach w 1889 r. Edwarda Brzozowskiego, w wyniku uzgodnień
pomiędzy jego dziećmi, właścicielką dóbr Wośniki zostaje w 1892 r. Eufemia Brzozowska,
która w październiku 1896 r. sprzedaje je Władysławowi, synowi Aleksandra, Pruszak,
zam. w Orońsku (prawnuk Franciszka Ksawerego i Amalii (Amelii) z Hiblów Christiani),
a ten z kolei aktem z 25 lipca 1938 r. daruje je synowi, Maciejowi Pruszak. Skonfiskowane
i przepisane w 1943 r. na rzecz Generalnego Gubernatorstwa dobra, wracają do Macieja
Pruszaka w maju 1945 r., a w listopadzie 1945 r. zostają przejęte przez Skarb Państwa
na cele reformy rolnej. Zmieniali się tak właściciele jak i obszar dóbr Wośniki, np..:
w 1868 r. część dóbr na mocy ukazu z 19 lutego/2 marca 1864 r. o uwłaszczeniu włościan,
przeszła na własność tych ostatnich, otrzymujących także, zgodnie z układami o zamianie
służebności z 1873 r. i 1900 r., część lasu dworskiego, pastwisk i nieużytków; w latach
1904-1937 obszar dóbr uległ kolejnym ograniczeniom: w 1904 r. wydzielono z nich Osadę
Młynarską Wośniki, w 1926 r. – Kolonie Wośnickie A, w 1937 r. – Dobra Ziemskie Wośniki
D. Akta prawno-administracyjno-gospodarcze dóbr prywatnych, jako związane z konkretnymi
dobrami, gromadzone oraz zabezpieczane były przez ich właściciela, a przy jego zmianie
przekazywane nowonabywcy. Właściciel dóbr prywatnych (do 1945 r.) w zakresie prawa
posiadania, zasad administrowania i gospodarowania dobrami oraz postępowania z papierami
i aktami osobistymi, rodzinnymi i administracyjno-gospodarczymi był niezależny od
władz administracyjnych. Na mocy ustawy z 3 lutego 1816 r. (organizacja władz administracyjnych)
i 30 maja 1818 r., (prawo o wójtach), właściciele wsi stali się urzędnikami publicznymi
- wójtami z prawa, mianowanymi przez Komisję Rządową Spraw Wewnętrznych i Policji,
z określonymi obowiązkami i odpowiedzialnością „za niedopilnowanie wykonania praw,
urządzeń i przepisów rządowych”. Wójt w imieniu państwa, sprawował władzę wykonawczą,
administracyjną, policyjną i sądowniczą. Do obowiązków wójta należało: podawanie do
wiadomości rozporządzeń rządowych, dozorowanie poboru podatków skarbowych, sprawiedliwy
rozkład ciężarów i powinności publicznych, nadzór nad porządkiem w gminie oraz bezpieczeństwem
osób i ich własności, utrzymanie w dobrym stanie dróg, mostów i przepraw, chwytanie
i doprowadzanie do władz włóczęgów i dezerterów oraz rekrutów, prowadzenie księgi
gminnej ludności i statystyki gminy, wykonywanie wszelkich poleceń władz rządowych
i składanie raportów w zakresie i terminach określonych przez te władze. Wójt, jako
urzędnik państwowy, będąc odpowiedzialnym za zabezpieczenie pism urzędowych, prowadził
kancelarię gminną. W kancelarii akta dzieliły się, analogicznie jak w kancelarii wójtów
gmin rządowych, na wydziały: administracyjny, skarbowy, wojskowy i policyjny (wojskowo-policyjny).
Taka struktura organizacyjna przetrwała w zasadzie bez poważniejszych zmian do 1864
roku – nowy ustrój gminy wiejskiej wprowadziła ustawa z dnia 19 lutego/2 marca 1864
r., na mocy której właściciele dóbr prywatnych przestali być wójtami z prawa i stracili
status urzędników publicznych. Od 1896 r. dobra Wośniki pozostawały w posiadaniu rodziny
Pruszaków, potomków Franciszka Ksawerego Christiani i Amalii z Hiblów. Franciszek
Ksawery Christiani, generał major, Dyrektor Generalny Komunikacji Lądowych i Wodnych
i jego żona Amalia z Hiblów zamieszkiwali na stałe, do jego śmierci w 1842 r., w Warszawie,
w mieszkaniu przy ul. Nowy Świat N 1269, w którym m.in. urodził się w 1837 r. ich
jedyny wnuk Aleksander Ksawery Maciej Pruszak, syn Konstantego Pruszak i Amalii z
Christianich, ojciec Władysława, właściciela dóbr Wośniki.
System of arrangement
Układ akt w zespole
- 1 Akta dóbr prywatnych
- 2 Akta wójta gminy
- 3 Akta rodzinne
Conditions governing access
Other finding aids
Informacje o innych pomocach ewidencyjnych
inwentarz książkowy
Extent
14 j.a. jednostka archiwalna, .1 mb. metr bieżący
Genre of the material
aktowe materiały archiwalne - 14 j.a. .1 mb.
Extent
0 j.a. jednostka archiwalna, 0 mb. metr bieżący
Keywords
Indeks geograficzny
Geographic names:
Borowiec czyli Pająk młyn
Borowiec czyli Pająk młyn
Brudnów
Gębice
Gębice
Jeżowa Wola
Kierzków
Kierzków Mały
Kierzków Wielki
Kończyce
Kończyce
Kończyce
Młodzianów
Młodzianów
Pająk czyli Borowiec młyn
Plec
Przytułek
Sławno
Sławno
Taczów
Warszawa
Wola Brudnowska
Wola Malczowska
Wola Pawłowa vel Wośnicka
Wola Pawłowa vel Woyszczyńska
Wola Taczowska
Wola Wośnivka vel Pawłowa
Wola Woyszczyńska
Wola Woyszczyńska vel Pawłowa
Wośniki
Wośniki
Wośniki
Wośniki
Wośniki
Wośniki
Wośniki
Wośniki
Wośniki
Wośniki
Wośniki obręb leśny
Żakowice
Żakowice
Żakowice
Żakowice
Żakowice
Indeks osobowy
Personal names:Adamowski Błoniewski Bogurski Bratkowska Helena z d. Kiernicka Bratkowski Józef Brzozowski Edward Brzozowski Edward Brzozowski Edward Brzozowski Edward Bukowiecki Jan Chomentowski Stanisław z Chomentowa Christiani Amalia Christiani Franciszek Xawery Chwalibóg Stanisław na Janowicach Cieciszewski Edward Cieciszewski Kazimierz Ciszewski Ciszewski I. Czaykowska I voto Kiernicka Apolonia z d. Szczypkowska Czaykowski Wit Dłużewski Michał Dmochowski Gautier Antonina z d. Rybczyńska Gautier Antonina z d. Rybczyńska Gautier Antonina z d. Rybczyńska Gautier Marceli Goc, stróż Gołuchowski Jan Kazimierz, starosta grodzki Gomoliński (Gomuliński) Piotr Sariusz Gomuliński (Gomoliński) Piotr Sariusz Grotowski Jasieńska Jasieński Jeż Adam, s. Jerzego Jeż Baltazar Jeż Bernard, s. Marcina Jeż Bernard, s. Marcina Jeż Jerzy, s. Marcina Jeż Jerzy, s. Marcina Jeż Kazimierz, s. Jerzego Jeż Marcin Jeż Marcin Jeż Stanisław Jeż Stanisław, s. Marcina Jeż Władysław, s. Jerzego Jokisz Józef Kamiński Marcin, komisarz lesny Karboth Mateusz, komornik Karcz Felicjan Kempanowski Stanisław Kiełczewski Tomasz? Kiernicki Józef Kiernicki Józef Kiernicki józef Kiernicki Konstanty Kiernicki Ksawery Kiernicki Ksawery Kiernicki Wincenty Kieszkowski Andrzej Kieszkowski Gotard Andrzej Kieszkowski Jan Kieszkowski Kurek Stanisław Kieszkowski Marcin Kieszkowski Rykała Marcin Kieszkowski Rykała Mikołaj Kieszkowski Rykała Tomasz Kieszkowski Tomczyk Marcin Kłosieński Kochanowski Kochanowski Jan Kochanowski Korwin Piotr na Policznie Kochanowski Stanisław Korycka Barbara Józefina Rozalia z d. Gomolińska Korycki Antoni Krogulecki Andrzej Krogulecki Grzegorz Krogulecki Grzegorz Krogulecki Krzysztof Krogulecki Krzysztof Krogulecki Sebastian Krogulecki Sebastian Kułakowski Ignacy, geometra przys. Kurek Kieszkowski Stanisław Last Franciszek, adiunkt mierniczy Levittoux Henryk Józef Piotr, doktor medycyny Lewiński [Jan] Libiszewski (Libiszowski) Marcin Libiszowski (Libiszewski) Marcin Łodzia Jan Ługowski Łuszczewska Ewa I voto Cieciszewska z d. Orsetti Magiera Teodor Miatelski Mikułowski Samuel, sędzia, vice starosta Mosakowski Maciej, lokaj Olechowski Kazimierz Olszowski (Olszewski) Andrzej Olszowski (Olszewski) Jakub Olszowski (Olszewski) Marcin Olszowski (Olszewski) Sebastain Ostrowski [Mikołaj? Jan?] Paliszewski Kazimierz Paliszewski Kazimierz Paliszewski Kazimierz Piaskowski Adam, ksiądz Plenk Poletyłowski Rybczyński Kazimierz Rybczyński Kazimierz Rybczyński Kazimierz Rybczyński Kazimierz Rykała Kieszkowski Marcin Rykała Kieszkowski Mikołaj Rykała Kieszkowski Tomasz Rzuchowski Kacper Siedlewski Skolimowski Słotwiński Gabriel, patron Sobolewski Walenty Sokołowski Kajetan Sokołowski Kajetan, patron Strzałkowska Katarzyna I voto Jeż Strzałkowski Remigiusz Swidziński Michał na Swidnie Swidziński Stanisław Antoni Szeligowski? Żeligowski? Szokalski Mikołaj, patron Szydłowski Marcin? Jan? Szypowski Szypowski Świdziński Michał, starosta Tomaszewski Kasper Węgrzecki Wolski Piotr Woźnicki Wrzesień Sylwester Wrzosek Kazimierz, regent ziemski Wyszkowski Norbert Zabirzewski Antoni Zakrzewski Aleksander Zakrzewski Aleksander Zawistowski Aleksander, nadleśny Leśnictwa Szydłowiec Zegart Wojciech Zeligowski? Szeligowski? Ziemiecki Jan, inż
Indeks przedmiotowy
Subjects:
dzierżawa
Komisja Rządowa Przychodów i Skarbu
lasy - zagospodarowanie
oczynszowanie włościan
spór graniczny
spór graniczny
Language of the material
polski
łacina
rosyjski
Record creator
Aktotwórca: Akta dóbr Wośniki ze zbioru rodziny Pruszaków
Inne nazwy twórcy:
Content provider
Archiwum Państwowe w Radomiu
(ul. Wernera 7, 26-600 Radom)