Zawartość
Akta metrykalne urodzeń, ślubów i zgonów - duplikaty 1818-1911, sygn. 1-87; allegata
do akt zaślubionych 1824-1825, 1829-1830, 1838-1841, 1843, 1848-1868, 1870-1910, sygn.
All. 1-47. Szczegółowo zawartość rodzajową akt, wraz z lukami, oddaje baza PRADZIAD.
Dzieje ustrojowe
Świeckie urzędy i księgi stanu cywilnego utworzone zostały na terenie Księstwa Warszawskiego
na mocy wprowadzonego z dniem 1 maja 1808 r. Kodeksu Napoleona (Dziennik Praw Księstwa
Warszawskiego t. I: s. XXXVI, Nr 2, s. 46-47; Nr 9, s. 195-201; Nr 10, s. 231-236).
Prowadzenie akt stanu cywilnego dla wszystkich mieszkańców, niezależnie od wyznania,
powierzono duchownym pełniącym obowiązki parafialne (w praktyce proboszczom parafii
rzymsko-katolickich), którzy w tym zakresie stali się urzędnikami stanu cywilnego;
obowiązek udzielania ślubów cywilnych i ogłaszania cywilnych rozwodów nałożono na
prezydentów i burmistrzów. Kontrolowanie akt należało do sędziów pokoju lub ich zastępców.
Księgi, zwane rejestrami, prowadzono dla całej gminy w dwu egzemplarzach. Na terenach
Zapilcza, przyłączonego do Księstwa Warszawskiego na mocy Traktatu Wiedeńskiego z
14 października 1809 r., przepisy te wprowadzono z dniem 15 sierpnia 1810 r. (Dziennik
Praw Księstwa Warszawskiego t. II Nr 18 s. 220-221); obowiązywały do końca 1825 r.
Od 1826 r., na mocy postanowienia Księcia Namiestnika z 3 listopada 1825 r. na terenie
Królestwa Polskiego wprowadzono właściwie religijny charakter akt stanu cywilnego:
w wyznaniach chrześcijańskich akta stanu cywilnego połączono z metrykami kościelnymi
- urzędnikami stanu cywilnego byli przełożeni parafii, a w wyznaniach niechrześcijańskich
- burmistrzowie lub osoby świeckie uprawnione przez władze (Dziennik Praw Królestwa
Polskiego: t. 10, s. 41-84; t. 11 s. 15-29). Nowe, ogłoszone 24 czerwca 1836 r., Prawo
o Małżeństwie, w przeciwieństwie do Kodeksu Napoleona traktującego małżeństwo jako
umowę cywilną, której zawarcie i rozwiązanie zależało od władz cywilnych, zawarcie
małżeństwa uzależniało od władz duchownych, a obrzęd religijny zyskał pierwszeństwo
przed czynnościami cywilnymi tj. spisaniem aktu. Skutki cywilne zawartych małżeństw
przekazano do kompetencji sądom cywilnym (Dziennik Praw Królestwa Polskiego, t. 18
s. 46-297). Wyznaniowe prowadzenie ksiąg stanu cywilnego oparte na postanowieniu Księcia
Namiestnika z 3 listopada 1825 r. obowiązywało na terenie byłego Królestwa Polskiego
do 31 grudnia 1945 r. Świeckie urzędy stanu cywilnego jako jednolite w całym kraju
organy administracji państwowej powołane zostały na mocy dekretu z 25 września 1945
r. (Dz. U. 1945 Nr 48, poz.: 272, 273). Siedzibą urzędnika stanu cywilnego był Goryń.
Do zadań urzędników stanu cywilnego należało prowadzenie ksiąg (do 1825 r. zwanych
rejestrami) w dwu egzemplarzach. Wpisywano do nich, w określonej przepisami formule,
akta: urodzenia dziecka, uznania dziecka pozamałżeńskiego, przysposobienia, zapowiedzi
małżeństwa (do 1825 r.), małżeństwa i śmierci. Egzemplarz „rządowy” stanowiła księga
podzielona na trzy części, z których każda przeznaczona była do zapisywania jednego
rodzaju akt: urodzeń, ślubów i zgonów, zamykanych protokolarnie corocznie; stanowiła
ona duplikat, który wraz z allegatami, czyli załącznikami do akt metrykalnych (głównie
do akt ślubów), po kontroli, przekazywano do archiwum hipotecznego właściwego terytorialnie
sądu pokoju (i jego późniejszego odpowiednika). Unikat, czyli egzemplarz gruntowy
pozostawał w miejscu sporządzenia (do 1825 r. w archiwum gminy); wpisów dokonywano
w trzech odrębnych księgach: każda prowadzona w okresie wieloletnim (do czasu całkowitego
zapisania), przeznaczona na wpis jednego rodzaju akt metrykalnych: urodzeń, ślubów,
zgonów. Przepis Rady Ministrów z 29 kwietnia 1909 r. nałożył na władze sądowe Królestwa
Polskiego obowiązek wprowadzania, w przechowywanych w archiwach hipotecznych egzemplarzach
ksiąg stanu cywilnego (duplikatach), na marginesach akt urodzeń informacji o zawarciu
małżeństwa, otrzymanych od prowadzących księgi stanu cywilnego (Sobranie Uzakonenij
i Rasporâženij Pravitel'stva, 1909 Oddz. I, No 90, poz. 715, s. 1474). Wpisy prowadzono
w języku polskim, a od 1 stycznia 1868 r., na mocy rozporządzenia Komitetu Urządzającego
w Królestwie Polskim, księgi o urodzonych, zaślubionych i zmarłych wszystkich wyznań
- w języku rosyjskim; jedynie odpisy akt osób wyznania rzymsko-katolickiego wydawano,
w miarę potrzeb, w dwu językach: rosyjskim i polskim. Od 1915 r. księgi prowadzono
w języku polskim. W 1908 r. w skład parafii wchodziły wsie: Aspezja, Bierwce, Boża
Wola, Brudek, Budy Wierzchowskie, Czarny Ług, Gore [?], Goreń [Goryń], Jeziorno, Karolów,
Olszowa, Osowie, sakienówka, Wierzchowiny, Wola Dąbowna [Wolska Dąbrowa ?], Wólka
Goryńska, Zielanka (Wiśniewski J., Dekanat radomski, Radom 1911, s. 47).
134 j.a. jednostka archiwalna, 1.27 mb. metr bieżący
aktowe materiały archiwalne - 134 j.a. 1.27 mb.
0 j.a. jednostka archiwalna, 0 mb. metr bieżący
łacina
polski
rosyjski
Aktotwórca: Urząd Stanu Cywilnego Parafii Rzymskokatolickiej Goryń
Inne nazwy twórcy:
Archiwum Państwowe w Radomiu
(ul. Wernera 7, 26-600 Radom)