Dzieje ustrojowe
Podobnie jak w Kościele rzymskokatolickim, jednostką organizacyjną w Kościołach wschodnich
była parafia. Sieć parafialna w prawosławnej diecezji przemyskiej była rozbudowana
już w średniowieczu. W przeciwieństwie do rozwiniętej struktury Kościoła łacińskiego
formy organizacyjne Cerkwi były prostsze. Początkowo prawosławne duchowieństwo nie
było zróżnicowane pod względem funkcji. Nie istniał podział na plebanów (parochów)
i kler podległy. Duchowny, który otrzymywał święcenia kapłańskie i prowadził pracę
duszpasterską był parochem a każda cerkiew, przy której wykonywał tę pracę, była świątynią
parafialną. Po zawarciu unii kościelnej z Rzymem (1596 r.) w Cerkwi wystąpiły tendencje
do modernizacji struktur. Zaczęto wzorować się na organizacji Kościoła łacińskiego.
Prawosławna eparchia przemyska dopiero po trwających przez cały wiek XVII walkach
między zwolennikami i przeciwnikami unii brzeskiej przyjęła ostatecznie unię kościelną
w latach 1691-1693. Obejmowała ona obszar Ziemi Przemyskiej i Sanockiej, zachodni
skrawek Ziemi Lwowskiej województwa ruskiego, okręg lubaczowski województwa bełskiego,
powiat sądecki i biecki województwa krakowskiego oraz południowo-wschodnie skrawki
województwa sandomierskie-go. Po odbyciu synodu prowincjonalnego w Zamościu w 1720
r, biskupi uniccy celem wzmocnienia gospodarczego parafii zaczęli przeprowadzać reformę
sieci parafialnej, poprzez tworzenie parafii większych, włączenie do nich sąsiednich
parafii słabszych ekonomicznie. I rozbiór Polski wprowadził trwającą kilkadziesiąt
lat stagnację w rozwoju sieci parafialnej a nawet zmniejszenie ilości parafii, wskutek
planowanej redukcji przeprowadzonej przez władze austriackie. Zaborca przeprowadził
akcję zmierzającą do tworzenia parafii większych przez łączenie sąsiednich małych
parafii. Akcja ta trwała przez pierwszą połowę XIX wieku. W 1879 roku spośród 708
unickich placówek duszpasterskich – 556 stanowiły parafie. Greckokatolicka diecezja
przemyska w XIX wieku posiadała organizację dwustopniową - dekanaty i parafie. Dziekan
był pośrednikiem pomiędzy klerem parafialnym a biskupem. Do jego obowiązków należało
w szczególności: sprawowanie opieki nad klerem i wiernymi w dekanacie, czuwanie nad
parochem w sprawach majątku cerkiewnego i wypełniania obowiązków duszpasterskich,
przeprowadzanie corocznych wizytacji parafii w dekanacie, organizowanie konferencji
dekanalnych (soborszczyków), wprowadzanie nowych kapłanów na parafie. Większość kapłanów
unickich zakładała rodziny, co było zjawiskiem powszechnym. Wielu synów księży greckokatolickich
wybierało również drogę kapłaństwa. Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa kanonicznego
urząd proboszcza można było objąć po 3 latach pracy duszpasterskiej, oraz złożeniu
egzaminów proboszczowskich przed egzaminatorami prosynodalnymi. Władze austriackie
wymagały od kandydata znajomości języka niemieckiego, bowiem proboszczowie pozostawali
urzędnikami w służbie państwa. Do obowiązków parochów stojących na czele parafii należało:
odprawianie nabożeństw za swoich wiernych i udzielanie posług religijnych, katechizacja
w cerkwi i szkole parafialnej, czuwanie nad moralnym stanem parafii, prowadzenie ksiąg
metrykalnych i parafialnych. Prowadzenie ksiąg metrykalnych w okresie staropolskim
stanowiło jedyną ewidencję ruchu naturalnego ludności i stąd wynikało ich znaczenie
dla prawa państwowego. Urzędy parafialne pełniły funkcję urzędów stanu cywilnego.
Ustalono jednolite formularze dla każdej metryki, a biskupów i dziekanów zobowiązano
do kontroli tych ksiąg. Obowiązki nakładane przez władze państwowe na proboszczów
parafii dotyczyły głównie przedstawiania urzędom administracji danych dotyczących
ludności parafii: liczby urodzonych, zmarłych, zaślubionych i poborowych. Parochom
przydzielano często do ich parafii pomocników. W zależności od przysługujących im
uprawnień wyróżniono 5 funkcji: 1. vicarius curatus - zastępca parocha posiadający
te same prawa i obowiązki; 2. zawidatiel lub administrator (vicarius oeconomicus)
zarządzał opróżnioną parafią i posiadał prawa i obowiązki, takie jak paroch; 3. zastupnik
parocha (vicarius substitutus) - zastępował kapłana, gdy ten wyjechał na dłużej niż
8 dni; 4. uprawlajuczyj (vicarius adiutor) był przydzielany do pomocy parochowi, który
z powodu podeszłego wieku lub innych przyczyn nie mógł należycie wypełniać obowiązków
dusz-pasterskich; 5. sotrudnik (vicarius cooperator) - pomagał w duszpasterstwie kapłanowi,
który z powodu dużej liczby wiernych nie mógł sam należycie wypełniać swoich obowiązków.
W cerkwiach greckokatolickich funkcjonowali też tzw. diacy (śpiewacy cerkiewni), którzy
byli wykorzystywani jako nauczyciele w parafialnych szkołach. Źródłem dochodów parafii
były opłaty kościelne tzw. opytrachyły oraz oprocentowane kapitały. Większość z nich
posiadała grunty orne, łąki, pastwiska, lasy itp. Często posiadane beneficjum nie
zawsze stanowiło wystarczające źródło dochodów. Urzędy państwowe wypłacały duchownym
pewną kwotę pieniężną z Funduszu Religijnego, która miała uzupełniać braki mało rentownych
beneficjów tzw. kongruę. Nowa ustawa kongrualna z 1876 r. dawała realne podstawy do
poprawy sytuacji materialnej duchowieństwa. Najstarszy zapisek dotyczący cerkwi w
Wysowej pochodzi z 1585 r. Mówi on o tym, że: “niejaki Symeon Zwierch popowicz wysowski
nieuczeny po swoim ojcu sprzedał uczonemu Łukaszowi Czasnikiewiczowi ze Świątkowej
Wielkiej popostwo wysowskie (...) i grunta w Wysowej za 250 zł”. W 1777 roku cerkiew
została spalona. W 1779 roku wybudowano nową świątynię pod wezwaniem Michała Archanioła.
Została ona przebudowana i upiększona w 1874 r. W skład parafii greckokatolickiej
w Wysowej wchodziła także cerkiew filialna pod wezwaniem Kosmy i Damiana w Blechnarce.
Zbudowano ją w 1801 roku. Parafia greckokatolickieej w Wysowej podlegała Greckokatolickiemu
Urzędowi Dekanalnemu w Bieczu. [Na podstawie wstępu do inwentarza, oprac. A. K. Mielnik,
Przemyśl 1995]
48 j.a. jednostka archiwalna, .18 mb. metr bieżący
aktowe materiały archiwalne - 48 j.a. .18 mb.
0 j.a. jednostka archiwalna, 0 mb. metr bieżący
Indeks geograficzny
21
21
5
36
48
47
46
45
44
17
9
42
25
21
18
16
18
18
17
20
21
16
21
9
20
25
16
16
18
21
3
4
16
18
17
18
20
21
17
21
17
21
18
16
18
20
16
17
21
16
17
21
Geographic names:
Austria
Békés
Biecz
Blechnarka
Blechnarka
Blechnarka
Blechnarka
Blechnarka
Blechnarka
Czigelá
Gorlice
Gorlice
Gorlice
Graz
Grybów
Hańczowa
Hańczowa
Izby
Izby
Jazboltő
Komolós
Królowa
Ludwiksdorf
Lwów
Lwów
Lwów
Lwów
Nowica
Nowy Żmigród
Padwa
Przemyśl
Przemyśl
Regietów
Regietów
Regietów
Ropa
Ropa
Szarvas
Szymbark
Turkeve
Twaroszcza
Twaroszcza
Tylicz
Uście Ruskie
Uście Ruskie
Węgry
Węgry
Węgry
Węgry
Zborö
Zborö
Zborö
Indeks osobowy
22
22
25
33
36
34
24
22
25
38
42
36
34
34
Personal names:Fedak Wasyl Mosuriak Paiza Pełygia Hryć Polański Wincenty Polański Wincenty Polański Wincenty Polański Wincenty Polański Wincenty Salomon Wiktor Salomon Wiktor Salomon Wiktor Warycha Morton Wojcikowski Dionizy Woycichowski Dionizy
Aktotwórca: Parafia greckokatolicka w Wysowej
Inne nazwy twórcy:
Archiwum Państwowe w Przemyślu
(ul. Lelewela 4, 37-700 Przemyśl)