Zawartość
Akta notarialne (m.in. kontrakty kupna-sprzedaży, umowy dzierżawne, zapisy przedślubne,
testamenty, protokoły legalizacji, skrypty dłużne, zapisy przedślubne, pełnomocnictwa)
1862-1904, sygn. 1-33, 37-49; repertoria 1861-1904, sygn. 34-36, 50; indeks repertoryjny
b.d., sygn. 51.
Dzieje ustrojowe
Instytucja notariatu wywodzi się ze średniowiecznych kancelarii sądowych, prowadzących
między innymi księgi i sporządzających akta dotyczące nieruchomości. Pierwszą ustawą
regulującą działalność notariatu na terenie zaboru austriackiego buła ustawa z dnia
21 V 1855 r. Następną ustawą wnoszącą niewielkie tylko poprawki w stosunku do poprzedniej
była ustawa z dnia 7 II 1858 roku. W dniu 25 VII 1871 r. została uchwalona ustawa
wprowadzająca tak zwany porządek notarialny. Uchwała ta głosiła, że notariusze są
ustanowieni i uwierzytelnieni przez państwo dla sporządzania i wystawiania dokumentów
publicznych, dotyczących deklaracji i czynności prawnych. Notariuszy mianował Minister
Sprawiedliwości. Kandydat na notariusza musiał spełniać pewne określone wymogi, a
mianowicie: musiał mieć ukończone 24 lata, mieć ukończone nauki prawnicze, zdany egzamin
notarialny, adwokacki lub sędziowski, 4 lata praktyki sądowej w tym, co najmniej 2
lata w kancelarii notarialnej, oraz cieszyć się nienaganną opinią. Notariusz składał
przysięgę na wierność cesarzowi, oraz że będzie wypełniał swe obowiązki sumiennie
i dokładnie. Pieczęć urzędowa notariusza zatwierdzona przez izbę notarialną mieściła
w sobie orła austriackiego, imię i nazwisko notariusza jego tytuł „C.K. notariusz”
nazwę kraju i siedziby urzędowej. Bezpośredni nadzór nad działalnością notariusza
sprawowała izba notarialna i prezes sądu. Najwyższy nadzór należał do ministra sprawiedliwości.
Ustawa regulująca działalność notariatów omawiała sposób sporządzania dokumentów,
oraz warunki, jakim musiały odpowiadać strony i świadkowie. Każdy akt notarialny powinien
w swej osnowie zawierać: miejsce, rok, miesiąc i dzień zawarcia układu między stronami,
imię i nazwisko notariusza, określenie jego siedziby, imiona i nazwisko stron i świadków,
osnowę sprawy, uwagę o odczytaniu stronom treści aktu i podpisy stron i świadków,
podpis notariusza i odcisk jego pieczęci urzędowej. Przy sporządzaniu aktu notariusz
zobowiązany był stwierdzić tożsamość stron i zaznaczyć to w akcie. Przy czynnościach,
w których uczestniczyła osoba nie umiejąca pisać lub ułomna musiało być obecnych dwóch
świadków. Dokumenty sporządzone przez notariusza nie mogły zawierać żadnych skrótów,
a cyfry pisane po raz pierwszy musiały być literowane. Niedopuszczalne było wyskrobywanie
lub wywabianie błędów w treści. Wszelkie poprawki w formie omówienia zamieszczano
na końcu aktu. Dokument notarialny winien mieć stronnice ponumerowane i być zaopatrzony
w liczbę repertorium (dziennika). Dziennik podawczy, czyli repertorium zawierał następujące
rubryki: liczbę bieżącą sprawy, datę sporządzenia aktu, imię i nazwisko stron i miejsca
zamieszkania stron, przedmiot ugody lub sprawy z wymieniem wartości, uwagi. Co kwartał
notariusz był zobowiązany przedkładać prezesowi izby notarialnej uwierzytelniony przez
siebie odpis dziennika podawczego. Oprócz dziennika podawczego notariusz miał obowiązek
prowadzić: wykaz alfabetyczny wszystkich stron, wykaz imienny stron, dla których sporządził
lub, od których wziął na przechowywanie testamenty czy też inne dokumenty, wykaz sum
powierzonych sobie pieniędzy czy papierów wartościowych, Po śmierci, oddaleniu lub
przeniesieniu notariusza w inne miejsce, akta u niego przechowywane wraz z repertorium,
wykazami i pieczęciami za pośrednictwem izby notarialnej były przekazywane do archiwum
notarialnego, które znajdowało się przy sądzie danego okręgu. Nowe prawo polskie o
notariacie wprowadzone zostało Rozporządzeniem Prezydenta RP z dnia 27 X 1933 r.,
wraz z rozporządzeniami wykonawczymi. Normowało ono sprawy obejmowania stanowisk notariuszy,
nadzoru nad notariatem, czynności notarialnych i przechowywania akt. Powyższe rozporządzenie
weszło w życie z dniem 1 I 1934 r. Towarzyszące mu Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości
z dnia 31 X 1933 r. ustaliło ilość stanowisk notariuszy i ich siedziby urzędowe. W
stosunku do ustawy austriackiej z roku 1871 językiem urzędowym notariatu został ustanowiony
język polski – jako język państwowy. Wcześniejsza ustawa o wprowadzeniu języka polskiego
do notariatu pochodziła z dnia 31 VII 1924 r. Zgodnie z tą ustawą obywatelom polskim
narodowości ruskiej, białoruskiej i litewskiej przysługiwało prawo używania języka
macierzystego. Według Rozporządzenia Prezydenta RP z dnia 27 X 1933 roku notariuszem
mógł zostać tylko obywatel polski, który ukończył 30 lat życia, posiadał odpowiednie
wykształcenie prawnicze i praktykę sądową. Notariusz był kompetentny do pełnienia
swoich czynności tylko w okręgu sądu okręgowego swojej siedziby. Czynność wykonana
poza tym okręgiem nie miała mocy czynności notarialnej. Przy wykonaniu swoich czynności
notariusz korzystał z ochrony prawnej na tej samej zasadzie, co urzędnicy państwowi.
Notariusz spisywał między innymi protokoły walnych zgromadzeń, spółek akcyjnych, członków
spółdzielni i innych stowarzyszeń. Kancelarie notarialne zakończyły swą działalność
w roku 1951 na mocy ustawy z dnia 25 maja 1951 r. Zostały wówczas powołane do życia
państwowe biura notarialne. Powyższa ustawa weszła w życie z dniem 1 stycznia 1952
roku. Siedziba urzędowa notariusza miasta Kolbuszowej znajdowała się w okręgu Sądu
Okręgowego w Rzeszowie. C.K. notariusz Józef Lityński czynności notarialne pełnił
w latach 1862-1904. [Na podstawie wstępu do inwentarza, oprac. L. Domaradzka, Przemyśl
1990]
51 j.a. jednostka archiwalna, 1.75 mb. metr bieżący
aktowe materiały archiwalne - 51 j.a. 1.75 mb.
0 j.a. jednostka archiwalna, 0 mb. metr bieżący
Aktotwórca: Akta c.k. notariusza Józefa Lityńskiego w Kolbuszowej
Inne nazwy twórcy:
Archiwum Państwowe w Przemyślu
(ul. Lelewela 4, 37-700 Przemyśl)