Dzieje ustrojowe
Sądy Ludowe zaczęły funkcjonować w Rosji z chwilą wybuchu rewolucji październikowej.
Już 21 listopada 1917 roku Rada Komisarzy Ludowych wydała dekret o sądach, które miały
rozstrzygać sprawy "według sumienia i na podstawie własnego przekonania”. Od tego
momentu stały się one narzędziem łamania oporu klas posiadających i umacniania państwowości
sowieckiej. Do walki z kontrrewolucją rady powoływały trybunały rewolucyjne. Dekret
o sądach przewidywał pozostawienie niektórych carskich ustaw, które miały pozostawać
w mocy “o tyle, o ile nie zostały uchylone przez rewolucję i nie przeczyły rewolucyjnemu
sumieniu i rewolucyjnej świadomości prawnej”. Kolejny dekret o sądach z 7 marca 1918
r. ustalił nową strukturę sądownictwa sowieckiego. Powołano miejscowe, okręgowe i
obwodowe sądy ludowe oraz najwyższą kontrolę sądową. Sędziowie byli wybieralni i odwoływalni.
W 1922 roku wprowadzono nową organizację sądownictwa: sąd ludowy, sąd gubernialny
i sąd najwyższy RFSRR. Utworzenie ZSRR spowodowało konieczność dostosowania sądownictwa
do potrzeb całej federacji i jego ujednolicenia. W 1924 roku wydano rozporządzenie
o ustroju sądowym ZSRR i republik związkowych. W 1936 roku uchwalona została nowa
konstytucja, która m.in. Regulowała zadania sądów. Sędziowie mieli być niezawiśli,
podlegać tylko prawom i wybieralni. Sądy miały być kolegialne i uczestniczyć w nich
mieli ludowi ławnicy. 16 sierpnia 1938 roku uchwalono ustawę o ustroju sądowym ZSRR
wprowadzając jednolity system sądownictwa. Zgodnie z tą ustawą powołano: sądy ludowe
w rejonach, sądy okręgowe, sądy obwodowe krajowe, sądy najwyższe republik związkowych
i autonomicznych oraz sąd najwyższy ZSRR. Obok nich istniały sądy specjalne i trybunały
wojskowe. Kompetencji sądów ludowych podlegały sprawy o przestępstwie kontrrewolucji,
szczególnie niebezpieczne przestępstwa urzędnicze i gospodarcze a także sprawy cywilne.
Sąd Najwyższy ZSRR nadzorował działalność całego sądownictwa i był instancją odwoławczą
od orzeczeń sądów najwyższych republikańskich. Rozpatrywał także rewizje wniesione
przez prokuratora generalnego ZSRR. Okres kadencji sędziów ludowych wynosił 3 lata,
ławników 2 lata. Szczególną pozycję w państwie sowieckim zajmowała prokuratura. Była
powołana do “umacniania praworządności a zwłaszcza ochrony własności socjalistycznej”.
Wszechzwiązkowy organ prokuratorski powołano dopiero w roku 1933. Obowiązki prokuratury
polegały m.in. na: sprawowaniu ogólnego nadzoru nad przestrzeganiem prawa przez administrację
państwową, spełnianiu nadzoru sądowego czyli wszczynaniu postępowania karnego przeciwko
przestępcom, nadzorowaniu legalności aresztowania i toku śledztwa, oskarżaniu w sądzie,
udziału w procesach cywilnych, badaniu słuszności wyroku sądowego oraz kontroli wykonania
kary sądowej. Jak wiemy obowiązki te w okresie stalinizmu były często naruszane. Adwokatura
sowiecka działała na podstawie ustawy z 1922 roku jako dobrowolna organizacja prawników,
złożona z kolegiów adwokackich na czele której stało prezydium wybierane przez ogólne
zebranie członków. Kolegia adwokackie były następujące: republikańskie, obwodowe,
krajowe i miejskie. Działalność adwokatury sowieckiej sprowadzała się m.in. do: obrony
interesów oskarżonego w sprawie karnej, przedstawicielstwa stron w sprawie cywilnej,
arbitrażowej, pomocy prawnej osobom prywatnym i instytucjom. Część usług była bezpłatna.
Samowola jaka panowała w sowieckich organach sądowniczych zezwalała bezkarnie skazywać
z pominięciem normalnej drogi sądowej każdego na najcięższe kary. Dotyczyło to także
skazywania niepełnoletnich. W dniu 7 kwietnia 1935 r. uchwalono ustawę, na mocy której,
sądy mogły wymierzać 12-letnim dzieciom te same kary, co dorosłym z karą śmierci włącznie.
Na podstawie niniejszych akt trudno jest ustalić dokładną datę powstania Sądu Ludowego
II dzielnicy m. Przemyśla. Pierwsze postanowienia i wyroki sądowe pochodzą z lipca
1940 roku ostatnie zaś z połowy czerwca 1941 r. W aktach zachował się wyciąg z uchwały
Przemyskiej Miejskiej Rady podjętej dnia 6 czerwca 1940 r. o przydzieleniu dla sądu
czterech pomieszczeń w budynku przy ul. Szorsa 2 (d. Mostowa). Pismo naczelnika Ludowego
Komisariatu Sprawiedliwości w Drohobyczu z dnia 15 X 1940 r. nr 26/1-389 adresowane
do naczelnika Sądu Ludowego II dzielnicy w Przemyślu mówi o dyslokacji sądów ludowych
w prawobrzeżnym Przemyślu i rejonie. Jest to ciekawy dokument ze względu na wymienione
w nim nowe nazwy ulic sowieckiego Przemyśla. Według tego dokumentu w okupowanym prawobrzeżnym
Przemyślu i rejonie działały następujące sądy: 1.Sąd Ludowy I dzielnicy z siedzibą
przy ul. Mickiewicza 4, 2.Sąd Ludowy II dzielnicy z siedzibą przy ul. Szorsa (d. Mostowa),
3.Sąd Ludowy III dzielnicy z siedzibą przy ul. Szewczenki, 4 Sąd Ludowy Przemyskiego
Rejonu z siedzibą przy ul. Kapitulnej 4, 5.Sąd Ludowy Birczańskiego Rejonu, 6.Sąd
Ludowy Medyckiego Rejonu. Sąd Obwodowy w Drohobyczu pełnił funkcję sądu wyższej instancji
rozpatrując skargi kasacyjne wniesione przez strony procesowe. Z chwilą wkroczenia
Armii Czerwonej do prawobrzeżnej części Przemyśla ( 28 IX 1939 r.) działały tutaj
sądy wojenne, które rozpatrywały sprawy kryminalne i polityczne przeciwko “wrogom
ludu”. Nieskomplikowane sprawy cywilne w pierwszych miesiącach okupacji były rozpatrywane
przez komisariaty milicji robotniczo-chłopskiej. Z przedmiotowych akt i prasy (“Czerwonyj
Peremyszl”) wynika, że najwcześniej zaczął funkcjonować Sąd Ludowy I dzielnicy powołany
w grudniu 1939 r.
50 j.a. jednostka archiwalna, 1.4 mb. metr bieżący
aktowe materiały archiwalne - 50 j.a. 1.4 mb.
0 j.a. jednostka archiwalna, 0 mb. metr bieżący
Aktotwórca: Sąd Ludowy II Dzielnicy miasta Przemyśla
Inne nazwy twórcy: Narodnyj Sud II Dilnyci m. Peremyszli
Archiwum Państwowe w Przemyślu
(ul. Lelewela 4, 37-700 Przemyśl)