Zawartość
dokumenty osobiste 1896, 1904, 1907, 1914-1918, 1938-1939, 1944; sygn. 1-10 (m. in.
świadectwo chrztu S. Dolańskiego, świadectwo dojrzałości, dyplomy ukończenia szkoły
wyższej, akta związane ze zwolnieniem ze służby wojskowej, dowód tożsamości, przepustka
nocna, akta dotyczące wypadku samochodowego, brudnopisy prac i listów); akta związane
z pełnieniem przez Seweryna Dolańskiego funkcji zastępcy członka Rady Nadzorczej Państwowego
Banku Rolnego, 1929-1932, sygn. 11-18 (protokoły z posiedzeń Rady Nadzorczej, bilanse
i zestawienia statystyczne PBR); akta związane z pełnieniem przez Seweryna Dolańskiego
funkcji prezesa Rady Powiatowej w Tarnobrzegu, 1919, 1923-1939, sygn. 19-24 (maszynopisy
referatów S. Dolańskiego, korespondencja służbowa, akta dot. budowy dróg powiatowych,
budżety, sprawozdania rachunkowe z wykonania budżetu powiatu tarnobrzeskiego za lat
1924-1939); udział Seweryna Dolańskiego w partiach politycznych, organizacjach, stowarzyszeniach
ogólnopolskich, regionalnych i powiatowych, 1915-1940, 1942, 1944, sygn. 25-36 (m.
in. pisma stronnictwa Prawicy Narodowej, korespondencja z Małopolskim Zrzeszeniem
Spirytusowym, Państwowym Monopolem Spirytusowym, Związkiem Właścicieli Lasów, pisma
Komitetu Towarzystwa Rolniczego Krakowskiego, Okręgowego Towarzystwa Rolniczego w
Tarnobrzegu, Stowarzyszenia Łakarzy, akta Powiatowej Kasy Oszczędności w Tarnobrzegu,
Spółdzielni Rolniczo-Handlowej „Gleba”, Okręgowej Mleczarni Spółdzielczej w Nisku,
Spółdzielni Rolniczo-Handlowej „Dostawa”, karta udziałowa Dolańskiego w akcjach fabryki
„Odlew”, akta organów zarządzających szkołami na terenie powiatu tarnobrzeskiego);
udział Dolańskich w organizacjach kościelnych i charytatywnych, 1912, 1921-1924, 1926,
1929-1944, sygn. 37-42 (pismo do S. Dolańskiego związane z pełnieniem przez niego
funkcji szambelana papieskiego, akta dot. parafii rzymskokatolickiej w Grębowie i
budowy kościoła, pisma różnych organizacji i stowarzyszeń z prośbami o datki, itp.,
prośby o pomoc i zapomogę, zaświadczenia o ubóstwie, pisma PCK i Rady Opiekuńczej
Powiatowej w Dębicy – fragmenty); udział Teresy Dolańskiej w organizacjach i stowarzyszeniach,
1932, 1934-1939, sygn. 43-44 (legitymacje, akta związane z udziałem T. Dolańskiej
w pracach Powiatowego Zarządu Kół Gospodyń Wiejskich); korespondencja Dolańskich,
1918-1941, sygn. 45-51 (korespondencja prywatna S. Dolańskiego, korespondencja Dolańskiego
z H. Skrzyńskim, hr. M. Mycielską, hr. H. Tarnowskim, listy do żony, korespondencja
prywatna T. Dolańskiej); korespondencja i akta dot. spraw prawno-majątkowych, 1916-1942,
1944, sygn. 52-63 (korespondencja S. Dolańskiego z bankami, dot. spraw finansowych
i majątkowych, z Ministerstwem Skarbu, z adwokatami, z towarzystwami ubezpieczeniowymi,
dot. majątków w Samostrzelu, Dobrzynie, Kraczkach, Poznaniu i Kamieńcu Pomorskim,
z Zarządem Dóbr w Dzikowie; akta dot. nieruchomości w Warszawie, umowa sprzedaży nieruchomości
w Radłowie, sprawa testamentu hr. Bnińskiej, szacunek ruchomości i nieruchomości w
Baranowie Sandomierskim); dokumenty administracyjno-gospodarcze, 1911-1913, 1915-1941,
sygn. 64-75 (kasa podręczna, kategornik wydatków osobistych, księgi finansowe, wyciągi
z rachunków, kopiały S. Dolańskiego, wyciągi z rachunków, rachunki osobiste T. Dolańskiej,
rachunki domowe, pisma zakładów naprawy samochodów, rachunki ze stacji benzynowych,
weksle, kupony Państwowej Pożyczki Premiowej, niewypełnione formularze dowodów wpłaty,
czeków, telegramów); akta odnoszące się do całości majątku nieruchomego, 1916-1940,
sygn. 76-98 (akta dotyczące parcelacji majątku Grębów, akta dotyczące kredytów na
odbudowę majątku, akta dotyczące podatków, akta dotyczące szkód wojennych w majątku,
pisma sądów, operat szacunkowy majątku, korespondencja ze Starostą Tarnobrzeskim,
Urzędem Wojewódzkim Lwowskim, listy do S. Dolańskiego w sprawie budowy centrali telefonicznej,
akta dot. budowy drogi gminnej Grębów – Krawce, szkice i plany dworu, korespondencja
z firmą Akcyjne Towarzystwo Elektryczne, akta dot. pracowników majątku); akta odnoszące
się do poszczególnych rewirów majątku 1914-1944 sygn. 99-117 (zestawienia, raporty,
listy wypłat z folwarku Grębów i Ługi, rewirów Biadoliny i Borek); rolnictwo, 1922-1944,
sygn. 118-123 (korespondencja z firmami zajmującymi się hodowlą i sprzedażą roślin,
ulotki i oferty sprzętu rolniczego, korespondencja z odbiorcami masła); akta dotyczące
młyna w majątku Grębów, 1917-1921, 1941-1944, sygn. 124-127 (korespondencja z C.K.
Centralą Krajową, z firmami zajmującymi się budowa młynów, oferty firm produkujących
maszyny młyńskie, rozliczenia, raporty młyna); akta dotyczące gorzelni w majątku Grębów,
1940-1944, sygn. 128 (korespondencja, zarządzenia władz dot. gorzelni); akta dotyczące
lasów w majątku Grębów, korespondencja z odbiorcami drewna, 1917-1920, 1922-1944,
sygn. 129-150 (akta sprawy sądowej, pisma dot. daniny lasowej, akta związane z eksportem
drewna, korespondencja z władzami, umowy dot. kupna drewna, korespondencja z odbiorcami
drewna, wykazy ruchu w sągach, zestawienia klas wieku z poszczególnych rewirów majątku);
akta dotyczące tartaku w majątku Grębów, 1916-1920, sygn. 151-152 (korespondencja
z firmą dostarczająca maszyny do tartaku, ulotki i foldery reklamowe); akta dotyczące
majątku Grębów w czasie II wojny światowej, 1939-1944, sygn. 153-158 (korespondencja,
wytyczne władz okupacyjnych, notatki, wyliczenia, poświadczenia dot. dostaw żywności,
wyliczenia, zestawienia gospodarcze majątku, akta dot. pracowników majątku, pokwitowania
odbioru świadczeń przez wojska polskie, spis rzeczy pozostawionych na przechowanie
w Grębowie); rachunki, dowody dostawy, dowody wpłaty, recepty, 1919-1944, sygn. 159-186;
akta Spółki Wodnej dla Osuszenia Gruntów i Łąk w Grębowie, Jamnicy i Furmanach, 1915-1917,
1926-1939, sygn. 187-194 (korespondencja, protokół z I Walnego Zebrania, księga kontowa,
odpisy rat rocznych, rachunki, wykazy datków konkurencyjnych, potwierdzenia wpłaty,
sprawozdania o melioracjach łąk w majątku Grębów); akta dotyczące biblioteki w majątku
Grębów, 1923-1924, 1926, 1943, sygn. 195-198 (wypisy z artykułów ukazujących się w
„Czasie”, dwa numery „Wiadomości Katolickich”, fragmenty artykułów i książek z pieczęcią
„Księgozbiór Grębów”, katalog księgozbioru); varia, 1907, 1918, 1928, 1933-1934, 1936,
1939-1940, sygn. 199-202 (pamiątka I Komunii Św. Anusi i Anielki Komierowskich, pisma
instytucji do Zarządu majątku Grębów dot. zaopatrzenia w żywność i opał w czasie I
wojny, projekt szkoły powszechnej w Zabrniu, pisma do browaru hr. Zdzisława Tarnowskiego
w Dzikowie).
Dzieje ustrojowe
Dolańscy herbu Korab zaliczali się niegdyś do ubogiego rycerstwa. Od XVI wieku ich
nazwisko pojawia się w dokumentach, jednak nie figurowali w nich jako posesjonaci.
W ich herbie widnieje na czerwonym tle złoty statek z murowaną wieżą. W „Herbarzu
Polskim” Kaspra Niesieckiego nie znajdujemy wzmianki o tym rodzie. Dopiero w 1913
roku Jan Dolański udowodnił swoje szlachectwo w Wydziale Stanów we Lwowie. Ród doszedł
do zamożności w okresie porozbiorowym. Seweryn Feliks Mieczysław Dolański urodził
się 1 stycznia 1888 roku. Jego ojcem był Henryk Dolański, syn Feliksa i Wandy z Piotrkowskich,
a matka – Irena pochodziła z rodziny Christiani-Kronwaldów. Seweryn w 1904 roku ukończył
z wyróżnieniem C.K. I Wyższą Szkołę Realną w Krakowie, a następnie w 1907 roku K.K.
Hochschule für Bodenkultur we Wiedniu. W czasie I wojny światowej został zwolniony
ze służby wojskowej i pracował w Powiatowym Urzędzie Leśnym w Opatowie. Jego żona
Teresa pochodziła z rodu Ponińskich. Seweryn Dolański w okresie międzywojennym zajmował
wysokie stanowiska i urzędy szczebla państwowego i regionalnego - był prezesem Rady
Powiatowej w Tarnobrzegu i zastępcą członka Rady Nadzorczej Państwowego Banku Rolnego,
miał także tytuł szambelana papieskiego. Ponadto był członkiem wielu organizacji i
stowarzyszeń, z którymi prowadził rozległą korespondencję. Należał do m. in. Związku
Właścicieli Lasów, Związku Ziemian, Stowarzyszenia Łąkarzy, Towarzystwa Rolniczego
Krakowskiego, Okręgowego Towarzystwa Rolniczego, Spółdzielni Rolniczo-Handlowej „Gleba”,
Spółdzielni Rolniczo-Handlowej „Dostawa”. Był również członkiem Stronnictwa Prawicy
Narodowej. Żona Seweryna Teresa pomagała mężowi w prowadzeniu majątku, a także działała
charytatywnie i społecznie – była przewodniczącą Zarządu Koła Gospodyń Wiejskich w
Tarnobrzegu. Według danych z 1934 roku ogólny obszar majątku Seweryna Dolańskiego
obejmował 2630 ha, z czego większość stanowiły lasy. Las stanowił jeden rewir zwany
Borem, natomiast użytki rolne stanowiły dwa folwarki - Grębów i Grębów - Wydrze zwany
Ługi. Na terenie majątku znajdowały się tartak, gorzelnia, młyn oraz cegielnia, zabudowania
gospodarcze oraz pałac (obecnie mieści się w nim Ośrodek Szkolno-Wychowawczy). Dolańscy
prowadzili ożywioną korespondencję i należeli do wielu stowarzyszeń oraz spółdzielni,
które prowadziły działalność m. in. W dziedzinie rolnictwa. Należeli m. in. Do: Małopolskiego
Zrzeszenia Spirytusowego, Związku Przedsiębiorców Gorzelni Rolniczych, Spółdzielni
Rolniczo-Handlowej „Gleba”, Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej w Nisku, Górnośląskiego
Towarzystwa Przemysłowego, Spółki Akcyjnej Hodowli Nasion „Udycz”. Majątek Dolańskich
w okresie zarządu Seweryna rozwijał się i przynosił duże korzyści. W Grębowie szczególnie
rozwinięta była gospodarka drzewna. W okresie międzywojennym Dolański miał kilkudziesięciu
odbiorców drewna, a sytuacja ta nie zmieniła się w czasie wojny. W latach 1939-1944
większość odbiorców stanowiły firmy niemieckie mające swoje siedziby na terenie okupowanej
Polski (m. in. Firmy H. F. Meyer, Ostholz, L. Spiss & E. Wasung). Dochody Dolańskim
przynosiły także dostawy mleka i nabiału, m. in. Dla firmy A. Hawełka z Krakowa i
Ziemiańskiej Spółki Mleczarskiej z Przemyśla. Korzystnie prosperował także młyn znajdujący
się na terenie majątku i gorzelnia. Na terenie posiadłości Dolańskich założono też
instalację elektryczną oraz centralę telefoniczną. Przez prawie cały okres międzywojenny
prowadzono meliorację majątku i okolicznych łąk. W tym celu powołano Spółkę Wodną
dla Osuszenia Gruntów i Łąk w Grębowie, Jamnicy i Furmanach, której prezesem był Seweryn
Dolański. Zmiany w sytuacji finansowej i majątkowej Dolańskich wprowadziły wydarzenia
I wojny światowej. Duża część majątku została zniszczona w wyniku działań wojennych
– uszkodzono wiele budynków mieszkalnych i gospodarczych, most, a wojska austriackie
i rosyjskie dokonywały rekwizycji inwentarza żywego i martwego. Seweryn Dolański,
aby odbudować i pokryć straty wojenne odwoływał się do C.K. Namiestnictwa Centrali
Krajowej dla Gospodarczej Odbudowy Galicji, Galicyjskiego Wojennego Zakładu Kredytowego,
Galicyjskiego Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego. Instytucje te udzielały Dolańskiemu
kredytów na odbudowę i zagospodarowanie majątku. Seweryn Dolański był także mocno
zaangażowany w sprawy reformy rolnej w okresie międzywojennym. W okresie II wojny
światowej w grębowskim majątku przebywało wiele osób pochodzących z zachodniej i centralnej
Polski. Były to rodziny spokrewnione z Dolańskimi jak również kilku Wielkopolan, którzy
trafili tam przypadkowo. W lecie 1944 roku Dolański przyjął także cały sierociniec
(30 dziewcząt) wraz z wychowawczyniami, a także Żydówkę wraz z córką. W majątku powstała
placówka AK związana organizacyjnie z grupą „Odwet” w Tarnobrzegu. Do placówki należał
Seweryn Dolański i wielu jego pracowników. W lecie 1942 lub 1943 roku w Grębowie przebywał
gen. Tadeusz Bór-Komorowski. Majątek Seweryna został upaństwowiony w wyniku reformy
rolnej z 1944 roku. Sam właściciel został aresztowany 24 października 1944 roku. W
1945 roku zaskarżył Urząd Ziemski do Sądu w Rozwadowie. We wrześniu doszło do jedynej
rozprawy sądowej podczas której Dolański podkreślał, że jego dobra powstały z uczciwej
pracy jego i jego przodków. Po wywłaszczeniu i aresztowaniu Dolańskich, nad majątkiem
władzę sprawowała Komisja Nadzorcza. Dolański do końca życia mieszkał w skromnym mieszkaniu
w Warszwie przy ul. Madalińskiego. Przez wiele lat pracował w Państwowym Przedsiębiorstwie
Hodowli Roślin. Zmarł 22 lutego 1979 roku w Warszawie. Żona Teresa zmarła rok później.
Oboje zostali pochowani w krypcie kaplicy cmentarnej w Grębowie.
202 j.a. jednostka archiwalna, 1.6 mb. metr bieżący
aktowe materiały archiwalne - 202 j.a. 1.6 mb.
0 j.a. jednostka archiwalna, 0 mb. metr bieżący