Dzieje ustrojowe
Materiały rodziny Osińskich stanowią spuściznę archiwalną po Władysławie, Michale,
Tadeuszu i Kazimierzu Marii Osińskich. Rodzina ta na przełomie XIX i XX w. była w
mieście Przemyślu bardzo znaną i zasłużoną. Na podstawie materiałów zgromadzonych
w spuściźnie archiwalnej trudno jest ustalić genealogię Osińskich. Z treści pozostawionych
„Wspomnień Władysława Osińskiego” dowiadujemy się, że ojcem jego i młodszego brata
Michała był Ludwik Osiński „obywatel i majster kowalski” w Dębicy. Zmarł on w 1885
r. w wieku 76 lat. Starszy syn Władysław (autor „Wspomnień”) początkowo służył w c.k.
Straży Skarbowej w Tuchowie koło Tarnowa. Następnie od 1863 r. do 1869 r. pracował
w Przemyślu w warsztatach kolei Karola Ludwika jako „ślusarz wozowy i maszynowy”.
W 1869 r. przeniósł się do Stanisławowa, gdzie początkowo pracował jako ślusarz, później
maszynista-praktykant. 1 lipca 1872 r. został maszynistą 4 klasy. Dwa lata później
awansował na maszynistę pociągów pośpiesznych. Przez dwadzieścia lat jeździł na kolei
lwowsko-czerniowiecko-jasskiej. Po kilkumiesięcznym leczeniu z dniem 31 marca 1895
r. przeszedł na emeryturę. Mieszkał w Przemyślu do czasów I wojny światowej. Pomimo
poszukiwań w aktach metrykalnych, znajdujących się w Urzędzie Stanu Cywilnego i Archiwum
Państwowym w Przemyślu nie udało się ustalić daty śmierci Władysława Osińskiego. Prawdopodobnie
pod koniec życia wyjechał z Przemyśla. Młodszy syn Ludwika - Michał Osiński urodził
się 19 sierpnia 1850 roku (brak jest informacji w materiałach o miejscu urodzenia)
i zmarł 26 listopada 1928 roku w Przemyślu. Z zachowanych akt, przechowywanych w Archiwum
Państwowym w Przemyślu, nie posiadamy informacji, od kiedy zamieszkał w Przemyślu.
Z zawodu był stolarzem, żonatym z Natalią z domu Matz (4 VII 1860 r. – 5 I 1931 r.),
z którą miał piętnaścioro dzieci. W roku 1870 był współzałożycielem Kasy Zaliczkowej
Rzemieślników i Rolników w Przemyślu, a później jej dyrektorem. Był również długoletnim
prezesem Ochotniczej Straży Pożarnej w Przemyślu. Z przekonań politycznych był narodowcem.
Najstarszy syn Michała Osińskiego – Tadeusz (ur. 24 XII 1882 r., zm. 3 V 1961 r.),
po skończeniu Gimnazjum w Przemyślu w 1904 r., studiował w latach 1907-1908 na Akademii
Handlowej w Wiedniu i później na Uniwersytecie Lwowskim, gdzie uzyskał tytuł doktora.
W roku 1909 rozpoczął pracę zawodową w Kasie Zaliczkowej w Przemyślu, po czym pracował
w administracji dóbr Sapiehów w Krasiczynie. Razem z młodszym bratem Kazimierzem Marią
byli współzałożycielami Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Przemyślu i Muzeum Ziemi Przemyskiej.
Był znanym kolekcjonerem dzieł sztuki i działaczem oświatowym. W 1912 roku podjął
pracę w Banku Krajowym we Lwowie (po odzyskaniu niepodległości nosił nazwę Banku Gospodarstwa
Krajowego). Sumienną i kompetentną pracą doszedł w tej pracy do stanowiska kierownika
wydziałów i oddziałów Banku w Lublinie, Cieszynie i w Przemyślu. W 1932 r. został
przeniesiony do centrali Banku w Warszawie, gdzie pracował aż do przejścia na emeryturę
w roku 1952. We wrześniu 1939 r. wziął udział w obronie Warszawy jako członek Straży
Obywatelskiej. W czasie okupacji niemieckiej działał w Armii Krajowej. Po upadku Powstania
Warszawskiego został wraz z żoną Janiną wypędzony przez Niemców do obozu w Pruszkowie.
Stracił cały dobytek i zbiory, wieloletni dorobek życia. Po wojnie został członkiem
Towarzystwa Archeologicznego i Numizmatycznego i zaczął tworzyć od nowa zbiór numizmatów
oraz ekslibrisów. Interesował się też losem Muzeum Ziemi Przemyskiej współpracując
z nim. Zmarł 3 maja 1961 roku w Warszawie i został pochowany na cmentarzu służewskim.
Kazimierz Maria Osiński (ur. 14 XII 1883 r., zmarły 4 II 1956 r.) należy do najwybitniejszych
postaci miasta Przemyśla. Po ukończeniu dwóch klas gimnazjum w Przemyślu i wyższej
szkoły realnej w Krakowie studiował w latach 1903–1908 na Wydziale Architektury Politechniki
Lwowskiej. Rozpoczął wcześnie działalność polityczno-społeczną. W roku 1904 został
zatrzymany przez policję austriacką w Przemyślu w związku z uliczną manifestacją patriotyczną.
Należał do Drużyn Bartoszowych (1908–1914), organizował chorągiew przemyską. W 1908
r. był współorganizatorem i wykładowcą na kursie dla robotników Czytelni im. M. Borelowskiego
przy Towarzystwie „Znicz”. W roku 1909 przy inicjatywie Kazimierza Marii Osińskiego
utworzono w Przemyślu Towarzystwo Przyjaciół Nauk. Razem ze starszym bratem Tadeuszem
ofiarowali TPN swoje zbiory, które stały się podstawą utworzenia Muzeum w 1910 r.
oraz książki, które dały początek Bibliotece TPN. Przez 30 lat był kustoszem Muzeum,
jak również członkiem komitetu redakcyjnego (do roku 1923) periodyku naukowego TPN
„Rocznik Przemyski”, w którym zamieszczał własne artykuły. W okresie oblężenia Przemyśla
(rok 1914 i 1915) przez Rosjan został zmobilizowany do służby austriackiej w twierdzy
i ratował zbiory muzealne przed zniszczeniem. W listopadzie 1918 r. brał udział w
walkach polsko-ukraińskich o Przemyśl. Zaprojektował (1919 r.) odznakę „Gwiazdy Przemyśla”
i został sekretarzem jej kapituły. W latach 1919-1921 kierował w Przemyślu ekspozyturą
zarządu archiwalnego Dowództwa Okręgu Generalnego we Lwowie. W roku 1921 przeszedł
do rezerwy w stopniu kapitana WP. Uczył rysunku w Gimnazjum im. Słowackiego w Przemyślu
i Państwowej Szkole Budownictwa w Jarosławiu. W roku 1928 przeszedł na własną prośbę
na emeryturę i został asesorem ds. budownictwa w samorządzie miejskim w Przemyślu
(do roku 1933). Jeszcze w 1922 r. odsunął się od Narodowej Demokracji, a w 1928 r.
przystąpił do Partii Pracy. 1 I 1930 r. wydał pierwszy numer redagowanego przez siebie
pisma „Prawda Przemyska”, a od 1934 r. był redaktorem pisma literackiego „Wzloty”.
Kierował konserwacją budowli zabytkowych w pow. przemyskim. Po wybuchu II wojny światowej
został zmobilizowany do 4 pułku saperów w Przemyślu. 17 IX 1939 r. przekroczył granicę
węgierską. Później przez Jugosławię i Grecję przybył z końcem maja 1940 r. do Palestyny.
W 1942 r. otrzymał przy komendzie placu referat kulturalno-oświatowy. W 1947 roku
wrócił do kraju i z początkiem roku 1948 objął funkcję dyrektora Muzeum w Przemyślu,
którą sprawował przez 14 miesięcy, do usunięcia go ze stanowiska w lutym 1949 r. W
roku szkolnym 1949/1950 pracował jako nauczyciel w Państwowej Szkole Budownictwa w
Jarosławiu. Dnia 20 X 1950 r. został aresztowany i w 1951 r. skazany na 3 lata więzienia
za „szeptaną propagandę”. Zwolniono go wcześniej z powodu choroby i dzięki amnestii.
Zmarł 4 II 1956 r. i został pochowany na Cmentarzu Głównym w Przemyślu. W archiwaliach
spuścizny znajduje się ponadto informacja o 2 młodszych braciach Osińskich: Konstantym
zmarłym 31 I 1920 r. i Józefie zmarłym w 1921 r. w Taszkiencie. [Na podstawie wstępu
do inwentarza, oprac. A. K. Mielnik, Przemyśl 2002]
32 j.a. jednostka archiwalna, .16 mb. metr bieżący
aktowe materiały archiwalne - 32 j.a. .16 mb.
0 j.a. jednostka archiwalna, 0 mb. metr bieżący
Aktotwórca: Materiały rodziny Osińskich
Inne nazwy twórcy:
Archiwum Państwowe w Przemyślu
(ul. Lelewela 4, 37-700 Przemyśl)