Zawartość
I. Dyplomy pergaminowe i papierowe, 1405-1762, sygn. 1-25, Przywileje królewskie dla
miasta Leżajska II. Urząd Miejski w Leżajsku: 1. Akta Rady Miejskiej, 1866-1914; sygn.
1-8, księgi uchwał, protokoły z posiedzeń Rady Miejskiej; 2. Sądownictwo, 1773,1810-1881,
sygn. 9-23, księga kontraktów, księga posiedzeń, księga dekretów, Urkundenbuch [zbiór
dokumentów]; 3. Place, ulice, domy; 1889-1918, sygn. 24-25, regulacje miasta, spis
numerowanych domów w Leżajsku; 4. Dom Chorych w Leżajsku, 1867-1935, sygn. 26-27,
statut komitetu Domu Chorych, protokoły z posiedzeń komitetu funduszu Domu Chorych,
dziennik kasowy funduszu Domu Chorych; 5. Rzeźnia Miejska, 1909-1920, sygn. 28-29,
materiały dot. budowy rzeźni, protokół oględzin zwierząt przeznaczonych na rzeź; 6.
Kasa Miejska, 1874, sygn. 30, Sumaryczny rachunek kasy miejskiej. II. Zarząd Miejski
w Leżajsku 1918-1939: 1.Dział Ogólno-Organizacyjny, 1915-1939, sygn. 31-47, protokoły
z posiedzeń Rady Gminnej i Magistratu, księgi protokołów, akta dot. wyborów do rady
miejskiej, sprawozdania dot. z lustracji gminy, akta dot. rzeźni, elektrowni i targowicy
miejskiej; 2. Dział Finansowo-Budżetowy, 1921-1938, sygn. 48-68, budżety i roczne
sprawozdania rachunkowe, księgi biercze podatków, wykazy obowiązanych do świadczeń
drogowych w naturze; 3. Dział Administracji Społecznej, 1928-1939, sygn. 69-74, akta
dot. oświaty i kultury, opieki społecznej, karty rejestracyjne bezrobotnych, pisma
Miejskiego Komitetu Pomocy Zimowej Bezrobotnym, prośby o subwencje; 4.Dział Gospodarki
Gminnej, 1922-1939, sygn. 75-77, akta dot. rolnictwa, weterynarii i hodowli, przemysłu
i handlu; 5. Dział Administracyjny, 1919-1939, sygn. 78-88, sprawy ogólno-administracyjne,
ewidencja i kontrola ruchu ludności, sprawy wojskowe i budowlane, walka z drożyzną,
spis ludności, regulaminy i zarządzenia dot. czystości i porządku w mieście, wykazy
pojazdów mechanicznych mających miejsce stałego postoju w Leżajsku, rejestr wydanych
pozwoleń na budowę, rejestr karny, zarządzenia i zawiadomienia Koła Miast Małopolski
i Śląska Cieszyńskiego, Związku Miast Małopolskich we Lwowie, Związku Miast Polskich
w Warszawie, zbiór ofert, zbiór ogłoszeń; 6.Pomoce kancelaryjne, 1920-1936, sygn.
89-105, protokoły czynności wraz z indeksem. IV. Zarząd Miejski w Leżajsku 1939-1944:
1.Dział Ogólno-Organizacyjny, 1939-1944, sygn. 106-110, przepisy i zarządzenia ogólne,
zarządzenia i okólniki własne, sprawy organizacyjne, bilans sił roboczych, sprawy
osobowe; 2.Dział Finansowo-Budżetowy , 1939-1944, sygn. 111-160, deklaracje w sprawie
podatku przemysłowego, budżety i sprawozdania rachunkowe, ewidencje należności, księgi
biercze, wykazy nieruchomości; 3.Dział Gospodarki Gminnej, 1940-1944, sygn. 161-173,
akta dot. przemysłu i handlu, organizacja przewozu promem na Sanie, sprawy kontyngentów,
statystyka produkcji rolnej, karty gospodarstw rolnych, rejestry stanu posiadania
koni; 4. Dział Administracji Społecznej, 1940-1944, sygn. 174, akta dot. opieki społecznej;
5.Dział Administracyjny, 1939-1944, sygn. 175-193, akta dot. bezpieczeństwa i porządku
publicznego, spraw wojskowych, nieruchomości żydowskich, ewidencji i kontroli ruchu
ludności, wykazy domowników, wnioski o wydanie kart rozpoznawczych dla mieszkańców
GG, księga rejestracji szkód wojennych; 6.Pomoce kancelaryjne, 1939-1944, sygn. 194,
indeks do protokołu czynności Urzędu Miejskiego w Leżajsku.
Dzieje ustrojowe
Osada o nazwie Langhenhow lub Leżańsko istniała już w XIV wieku. Świadczy o tym fakt,
iż w 1354 roku kancelaria królewska Kazimierza Wielkiego wystawiła dokument, w którym
król nadał dobra ziemskie Janowi Pakosławicowi - włości miały rozciągać się usque
in villam Lanzaysko. Jest to pierwsza wzmianka o Leżajsku. W 1397 roku (28 grudnia)
w Radomiu Władysław Jagiełło lokował miasto na prawie magdeburskim nadając mu nową
nazwę Królewskie Miasto (Krolowomyastho). Nazwa ta jednak nie utrzymała się, a miasto
przejęło nazwę wsi, na terenie której powstało. W roku 1405 władca zezwolił mieszczanom
leżajskim na detaliczną sprzedaż sukna we wszystkim miastach Rusi. W ostatnich latach
XV i na początku XVI wieku miasto było niszczone w wyniku najazdów tatarskich, z których
ostatni i największy miał miejsce w lecie 1524 roku. Miasto Leżajsk zostało wówczas
doszczętnie zniesione z powierzchni ziemi, a jego mieszkańców wzięto w jasyr. 24 września
tego roku we Lwowie Zygmunt I Stary wydał nowy przywilej lokacyjny przenosząc miasto
znad Sanu na bardziej obronne miejsce. Nowe miasto na cześć króla miało nazywać się
Leżajsk Zygmuntowski. Osiedlający się mieszczanie byli zwolnieni od opłaty podatków,
ceł, myt na 12 lat, miasto uzyskało trzy jarmarki rocznie i prawo odbywania targu
w każdy piątek. Dawna część miasta stała się wsią nosząca nazwę Stare Miasto. Nowe
położenie, a także nadania Zygmunta I, Zygmunta Augusta i Bony (od 1534 trzymała w
dożywociu starostwo) przyśpieszyły rozwój miasta - w 1510 roku Zygmunt Stary nadał
miastu prawa odbywania jarmarków w święto Wniebowstąpienia Pańskiego, w 1525 roku
nadał miastu staw, prawo budowy browaru, przewóz na Sanie, jatki, wagę; 9 grudnia
1526 roku w Krakowie zatwierdził statut cechu tkaczy, a 18 kwietnia 1539 roku w Krakowie
nadał miastu prawo mostowe. Natomiast Bona w 1550 roku nadała mieszkańcom Leżajska
część łąki zwanej Gwoszcza, a jej syn potwierdził prawa mieszczan leżajskich do ogrodów
sprzedanych im przez Andrzeja Jakubowskiego. Kolejni władcy w swoich dokumentach potwierdzali,
prawa i przywileje nadane miastu przez swoich poprzedników. Miasto szybko rozwijało
się aż do okresu, kiedy starosta Łukasz Opaliński (był starostą leżajskim w latach
1593-1654) rozpoczął prywatną wojnę z Stanisławem Stadnickim. Ten kilkakrotnie zdobywał
i łupił miasto, prawdopodobnie wówczas spłonęło archiwum miejskie. W 1623 roku w mieście
wybuchła zaraza, a rok później miał miejsce najazd tatarski. W 1656 roku Leżajsk zaatakowali
Szwedzi, a w 1657 roku wojska Rakoczego. W roku 1655 starostwo leżajskie przeszło
na rodzinę Potockich, którzy trzymali je aż do zajęcia go przez władze austriackie.
Po podziale terenów Rzeczypospolitej między zaborców Galicję podzielono na 6 cyrkułów,
a te na 59 dystryktów. Siedzibę cyrkułu, któremu podlegał Leżajsk umieszczono w Pilźnie,
a siedzibą dystryktu był Łańcut. W 1775 roku zmniejszono liczbę dystryktów w cyrkułach
- w cyrkule pilzneńskim utworzono 3 dystrykty z siedzibami w Tarnowie, Leżajsku i
Krośnie. W 1782 roku przeprowadzono kolejną reformę administracyjną, likwidując dystrykty.
Leżajsk znalazł się w cyrkule rzeszowskim. W 1785 roku dokonano podziału osad miejskich
w Galicji na miasta i miasteczka. Wówczas Leżajsk został zaliczony do miasteczek.
Władza w mieście należała do zarządu, złożonego z wójta i rady syndyków miejskich.
W ratuszu urzędowali także pisarz, kasjer, mandatariusz i justycjariusz. Kontrolę
nad zarządem miasta sprawował prezydent syndyków. Szlachta leżajska podlegała odrębnemu
sądowi szlacheckiemu w Tarnowie, natomiast miasta posiadały własne sądownictwo do
pierwszej dekady XIX wieku, następnie kompetencje ich przejęły sądy państwowe. Zniesienie
pańszczyzny w 1848 roku i uwolnienie miast prywatnych zmieniło stan prawny Leżajska,
który przybrał nazwę wolne Królewskie Miasto Leżajsk. W 1855 w Galicji utworzono powiaty
(Bezirk) obejmujące kilka dominiów, obszarów dworskich i miasteczka. Leżajsk został
siedzibą powiatu obejmującego 33 osady, w tym 31 gmin katastralnych. Natomiast w 1867
roku przeprowadzono ostatnią już zmianę w podziale administracyjnym Galicji-zlikwidowano
cyrkuły i zmniejszono liczbę powiatów. Utworzono 17 powiatów skarbowych zwanych okręgami
skarbowymi. Leżajsk znalazł się w nowym powiecie z siedzibą w Łańcucie, w jarosławskim
okręgu skarbowym. Miasto zostało siedzibą powiatu sądowego obejmującego 33 jednostki
osadnicze i 13 obszarów dworskich. W mieście funkcjonował od 1869 roku sąd powiatowy.
Działalność władz miejskich regulowała ustawa o organizacji i zakresie działania samorządów
gminnych z 1866 roku. Do zakresu działania gminy należało: zarządzanie majątkiem gminnym
wraz z prawem opodatkowania mieszkańców gminy w ramach uprawnień ustawowych, czuwanie
nad bezpieczeństwem osób i ich mienia, zakładanie i utrzymywanie gminnych dróg, mostów,
ulic i placów, policji miejskiej, sprawy opieki społecznej, sprawy szkół i jednania
stron. Organem uchwałodawczym i kontrolnym była Rada Miejska, a organem wykonawczym
był zarząd złożony z naczelnika (burmistrza), jego zastępcy i asesorów. Urząd miejski
był organem administracji państwowej i wykonawczym zarządu miejskiego. Kierował nim
sekretarz miejski. Pierwsze wybory do Rady Miejskiej Leżajska odbyły się 12 sierpnia
1866 roku, a ich wyniki Namiestnictwo zatwierdziło 2 kwietnia 1867 roku. Wybrano 30
radnych i 15 ich zastępców. Pierwsze posiedzenie Rady odbyło się 1 maja 1867. Wybrano
na nim m.in. komisje mężów zaufania i ustanowiono posadę lekarza. Rady kolejnych kadencji
były wybierane w latach: 1870,1873, 1875,1879,1882, 1886,1892. Reskryptem z dnia 27
stycznia 1898 roku Namiestnik rozwiązał Radę i wprowadził Radę Doradczą Zarządu Miejskiego.
Spowodowane było to faktem, iż w radzie następowały częste zmiany, radni żydowscy
opuszczali posiedzenia przed głosowaniem. Przewodniczącym Rady Doradczej został komisarz
rządowy - późniejszy burmistrz miasta. Rada Doradcza działała do 9 marca 1900 roku,
kiedy to przybyła na sesję dostateczna liczba radnych, by wybrać zarząd. Wybory radnych
odbyły się w 1903, 1906 i 1912 roku. 7 grudnia 1918 roku wybrano nową Radę Miejską
w niepodległej Polsce. Od 1920 roku do lipca 1921 roku działała w Leżajsku tzw. Rada
Przyboczna, której przewodniczył komisarz rządowy. Od lipca 1921 roku do 1939 w mieście
funkcjonowała Rada Miejska. Przy niej działały komisje wybierane spośród radnych:
gospodarcza, skontrująca, sanitarna, drogowa, rozbudowy miasta, elektryfikacyjna,
regulaminowa, opieki społecznej. W wyniku wielkiego kryzysu ekonomicznego nastąpiło
zubożenie mieszkańców Leżajska i jego upadek jako centrum życia administracyjno-gospodarczego.
Władze miasta starały się zapobiegać tej sytuacji poprzez m.in. powołanie komisji
do spraw bezrobocia, Miejskiego Komitetu Zimowej Pomocy Bezrobotnym, Komitetu Pomocy
Ofiarom Powodzi (w 1934 roku miasto i okolice nawiedziła powódź), utworzenie Komitetu
Rozbudowy Miasta. Ostatnie posiedzenie Rady Miejskiej odbyło się 26 sierpnia 1939
roku. Wojska niemieckie wkroczyły do Leżajska 10 września 1939 roku. W czasie okupacji
nie istniała Rada Miejska, a burmistrz ( Bűrgermeister der Stadt Leżajsk) był mianowany
przez starostwo w Jarosławiu. W magistracie pracowało 12 osób. W urzędzie funkcjonował
wydział gospodarczy wydający karty żywnościowe i zajmujący się kontyngentami. Do zakresu
działania urzędu należały również sprawy meldunkowe, bezpieczeństwa publicznego, sprawy
zarządu majątkiem żydowskim, sprawy handlowe. 24 lipca wojska radzieckie przekroczyły
San pod Łazowem i Rzuchowem, a następnie wkroczyły do Sarzyny i Leżajska.
219 j.a. jednostka archiwalna, 3.35 mb. metr bieżący
aktowe materiały archiwalne - 194 j.a. 2.75 mb., dokumenty pergaminowe i papierowe - 25 j.a. .6 mb.
0 j.a. jednostka archiwalna, 0 mb. metr bieżący
Archiwum Państwowe w Przemyślu
(ul. Lelewela 4, 37-700 Przemyśl)