Zawartość
Akta Zakładu Urządzeń Gazowniczych „Gazomet” umożliwiają poznanie struktury organizacyjnej,
działalności gospodarczej oraz kondycji finansowej przedsiębiorstwa. Najstarsze zachowane
akta to księga inwentarzowa i bilansowa z lat 1932-1943, księga bilansowa z lat 1943-1944
oraz wykaz pracowników z 1943 r. W zespole znajdują się protokoły posiedzeń Kolegium
Przedsiębiorstwa (1979-1981), protokoły posiedzeń Kolegium Dyrekcji (1996), akta dotyczące
spraw organizacyjnych: statuty i regulaminy organizacyjne (1973-1987), regulaminy
pracy (1975-1988), inne regulaminy (1967-1994), instrukcje (1951-1995), materiały
dotyczące spraw rejestracyjnych w sądzie (1947-1997), wzory pieczątek (1968-1996),
zarządzenia i okólniki wewnętrzne (1953-1995). W aktach dotyczących Samorządu Pracowniczego
znajdują się protokoły oraz uchwały Konferencji Samorządu Robotniczego, Rady Robotniczej,
Rady Pracowniczej oraz Zebrania Delegatów (1959-1996). Dużą ilość materiałów stanowią
plany i sprawozdania, a wśród nich plany techniczno-ekonomiczne (1958-1989), plany
i sprawozdania roczne (1962-1999), plany i sprawozdania wieloletnie (1955-1995), plany
i sprawozdania z zatrudnienia i funduszu płac (1955-1996), sprawozdania z wykonania
planu produkcji (1955-1974), plany i sprawozdania z realizacji inwestycji (1957-1968).
W zespole znajdują się także akta dotyczące współpracy ze związkami zawodowymi (1958-1984),
kontaktów zagranicznych (1985-1997), protokoły kontroli (1972-1991), skargi i wnioski
(1960-1990), akta dotyczące układu zbiorowego pracy (1958-1998), wykaz pracowników
zakładu z 1943 r. oraz bilanse finansowe (1932-1995) i analizy ekonomiczne (1952-1998).
Dzieje ustrojowe
Fabryka Maszyn i Odlewnia Żelaza i Metali Johannes Linz w Rawiczu została założona
przez Niemca Johannesa Linz 1 października 1862 r. Początkowo fabryka miała charakter
rzemieślniczy. Wykonywała głównie usługi kowalskie i ślusarskie. W 1870 r. firma przeobraziła
się w Fabrykę Maszyn, wykonującą części do maszyn rolniczych, maszyny i kotły parowe
Od 1 stycznia 1890 r. firma przyjęła nazwę: „Johannes Linz, Browarnik i Inżynier Browarniczy,
Centralne Biuro dla Urządzeń Browarów i Fabryk Słodu w Dreźnie, Fabryka Maszyn, Kotlarnia
i Odlewnia – Rawicz koło Wrocławia, Rok założenia 1862”. Odtąd rozpoczęto produkcję
kompletnych urządzeń dla nowo uruchamianych browarów we Wrocławiu, Poznaniu, Berlinie,
Wiedniu, Moskwie, Kijowie oraz browarów w Anglii, Szwecji i Norwegii. Ponadto firma
produkowała maszyny do wytwarzania lodu i chłodni, maszyny i kotły parowe, dźwigi,
podnośniki, wagi automatyczne, pompy tłokowe. W czasie I wojny światowej produkowano
nadal szeroki asortyment wyrobów, poszerzony dodatkowo o budowę i naprawę taboru konnego
dla wojska. W dniu 17 stycznia 1920 r. Rawicz został przyłączony do Polski. Właścicielem
fabryki pozostawał nadal Jerzy Linz. Nazwa firmy brzmiała wtedy: „J. Linz, Rawicz
(Wlkp.), Fabryka Maszyn, Kotlarnia i Odlewnia, Specjalna Fabryka Urządzeń dla Browarów
i Słodowni”. W latach 1926-1929 nadal produkowano głównie urządzenia dla browarów,
słodowni, roszarni, gorzelni i cukrowni oraz przeprowadzano remonty urządzeń produkcyjnych
wszystkich miejscowych i okolicznych zakładów. W 1928 r. fabryka przejęła tzw. przedstawicielstwo,
a następnie licencję na urządzenia chłodnicze firmy „Linde” z Sürth oraz na maszyny
i urządzenia firmy „Lanz” z Niemiec. Z chwilą wybuchu II wojny światowej fabryka przyjęła
niemiecką nazwę: „Maschinen-Fabrik Eisen – u. Metallgieserei J. Linz Kesselschmiede
Rawitsch (Gau Wartheland), Gegründet – 1862”. W okresie okupacji produkowano dodatkowo
na potrzeby wojenne lekkie wozy konne dla wojska. Po wyzwoleniu Rawicza fabryka przeszła
jako mienie poniemieckie pod zarząd państwowy, sprawowany przez Wydział Handlu i Przemysłu
Starostwa Powiatowego w Rawiczu i z dniem 1 lutego 1945 r. wznowiła działalność produkcyjną.
Pod koniec czerwca 1945 r. Jan Linz został, na polecenie władz odgórnych, wysiedlony
z Rawicza. Pierwszymi pracami załogi były m.in. naprawa kilku parowozów, naprawy taboru
samochodowego dla wojska i odlewy młotów do kafarów. Wykonano też część konstrukcji
mostów we Wrocławiu oraz urządzeń potrzebnych do uruchomienia zakładów przemysłowych
i rzemieślniczych na terenie Rawicza i okolicy. Pierwszym kierownikiem fabryki był
Jan Rutkowski. Zarządzał on fabryką od 1 lutego do 5 marca 1945 r. Z dniem 6 marca
1945 r. dyrektorem fabryki został Józef Skicki, doświadczony fachowiec branży gazowniczej,
dotychczasowy dyrektor Gazowni Miejskiej w Rawiczu. Nadzór nad fabryką przejęło Ministerstwo
Przemysłu i Handlu za pośrednictwem delegatury na powiat rawicki. Od 5 lutego 1946
r. fabryka została podporządkowana poprzez Dyrekcję Przemysłu Miejscowego w Poznaniu
powstałemu w międzyczasie Ministerstwu Przemysłu Lekkiego w Warszawie. Dotychczasowa
nazwa fabryki, która brzmiała: „Fabryka Maszyn – Kotlarnia – Odlewnia Żeliwa i Metali
J. Linz pod zarządem państwowym, Rawicz, Wały Jana III nr 1” została zmieniona w 1948
r. na: „Zakłady Mechaniczne MO 5 w Rawiczu”. Nazwa ta przetrwała do końca 1950 r.
Zakłady, produkujące prawie wszystkie rodzaje armatury i urządzeń dla przemysłu gazowniczego
w całej Polsce, obok dotychczas produkowanych urządzeń dla browarów, gorzelni, cukrowni
i młynów, zostały przejęte z dniem 1 kwietnia 1951 r. przez Centralny Urząd Drobnej
Wytwórczości, przemianowany później na Ministerstwo Przemysłu Drobnego i Rzemiosła.
Ministerstwo to sprawowało nadzór nad zakładem w Rawiczu do 30 marca 1953 r. poprzez
Zarząd Przemysłu Maszynowego w Katowicach. Jednocześnie zostało utworzone formalnie
przedsiębiorstwo państwowe pod nazwą: „Rawicki Zakład Mechaniczny i Odlewnia Żeliwa”.
Przedmiotem działania zakładu była produkcja urządzeń gazowniczych i gorzelnianych,
urządzeń, maszyn i konstrukcji dla przemysłu rolno-spożywczego, cukrownictwa, przemysłu
spirytusowo-piwowarskiego a także dla górnictwa węglowego. Zakład został podporządkowany
z dniem 1 kwietnia 1953 r. Ministerstwu Górnictwa, które sprawowało nadzór nad zakładem
do 30 września 1954 r. poprzez Centralny Zarząd Gazownictwa w Warszawie. W wyniku
dalszej reorganizacji, od dnia 1 października 1954 r. do 8 maja 1959 r., zwierzchni
nadzór nad zakładem sprawował Minister Hutnictwa poprzez powołane w międzyczasie Zjednoczenie
Przemysłu Gazowniczego w Warszawie. Od 9 maja 1959 r. do 31 grudnia 1961 r. zakład
był podporządkowany Ministrowi Przemysłu Ciężkiego. Od 1 grudnia 1954 r. do 31 grudnia
1956 r. funkcję dyrektora zakładu sprawował Zbigniew Karpiński. Następnie stanowisko
dyrektora zostało powierzone ponownie Józefowi Skickiemu, który sprawował je do 31
stycznia 1961 r. Zarządzeniem nr 44 Ministra Górnictwa i Energetyki z 17 czerwca 1969
r. nadana została nazwa: Zakłady Urządzeń Gazowniczych „Gazomet” w Rawiczu. Nazwa
została nadana na wniosek dyrekcji zakładu i przetrwała do końca 1975 r. Funkcję dyrektora
pełnili kolejno: od 1 lutego 1962 r. do 14 lipca 1962 r. Rudolf Rak, od 15 lipca 1962
r. do 28 lutego 1966 r. Jan Urbanowicz, od 1 marca 1966 r. do 14 marca 1970 r. Władysław
Olszyk, od 15 marca 1970 r. do 31 stycznia 1995 r. Benon Maćkowiak. Z dniem 1 stycznia
1976 r. „Gazomet” przestał być samodzielnym przedsiębiorstwem i został przekazany
w gestię Zakładów Urządzeń Naftowych w Krośnie. Nazwa zakładu brzmiała odtąd: „Zakład
Urządzeń Naftowych i Gazowniczych w Rawiczu”. Z dniem 1 stycznia 1978 r. na podstawie
zarządzenia nr 7 Ministra Górnictwa z dnia 10 marca 1978 r. utworzono przedsiębiorstwo
państwowe pod nazwą: Zakłady Urządzeń Gazowniczych „Gazomet” w Rawiczu. Ponowne usamodzielnienie
się zakładu korzystnie wpłynęło na osiągane wyniki techniczno-ekonomiczne, które w
latach 1978-1979 okazały się najlepsze w dotychczasowej działalności „Gazometu”. Liczba
zatrudnionych wynosiła wówczas 971 osób. Od 1.09.1982 r. z chwilą utworzenia wielozakładowego
przedsiębiorstwa państwowego: „Polskiego Górnictwa Naftowego i Gazownictwa”, firma
została włączona w jego struktury jako: „Zakład Urządzeń Gazowniczych „Gazomet” w
Rawiczu”. Lata dziewięćdziesiąte spowodowały dość gwałtowne załamanie się produkcji.
Zmiany ustrojowe i wprowadzenie gospodarki rynkowej odbiły się niekorzystnie na kondycji
finansowej, nieprzygotowanego do nowej sytuacji rynkowej zakładu. Zatrudnienie zredukowano
w 1996 r. do około 500 osób. W listopadzie 1994 r. nastąpiła zmiana kierownictwa;
pełnomocnikiem ds. restrukturyzacji i przekształceń zakładu z jednoczesnym powierzeniem
pełnienia obowiązków dyrektora ustanowiony został Grzegorz Romanowski. Rozpoczął się
wówczas żmudny proces restrukturyzacji, intensywnego szkolenia pracowników i wprowadzania
koniecznych zmian organizacyjnych mających na celu uzyskanie korzystniejszych wyników
ekonomicznych. W latach 1995-1997 przeprowadzono także wiele przedsięwzięć inwestycyjnych.
30 października 1996 r. dotychczasowe przedsiębiorstwo państwowe Polskie Górnictwo
Naftowe i Gazownictwo w Warszawie, zostało przekształcone w jednoosobową spółkę akcyjną
Skarbu Państwa. „Gazomet” stał się oddziałem spółki i otrzymał kolejną nazwę: „Polskie
Górnictwo Naftowe i Gazownictwo S.A. w Warszawie Oddział Zakład Urządzeń Gazowniczych
„Gazomet” w Rawiczu”. W 1998 r. zakład został przekształcony w spółkę z ograniczoną
odpowiedzialnością. Nazwa zakładu brzmiała odtąd Zakład Urządzeń Gazowniczych „Gazomet”
sp. z o.o. w Rawiczu. W styczniu 2002 r. rada nadzorcza Polskiego Górnictwa i Gazownictwa,
dotychczasowy właściciel Gazometu podpisała umowę z inwestorem strategicznym zakładu.
Większościowym właścicielem Gazometu z 80% udziałem została firma RMG z Kassel, jeden
z czołowych producentów gazowniczych w Europie. Nazwa zakładu brzmi obecnie: Gazomet
Sp. z o.o. w Rawiczu.
490 j.a. jednostka archiwalna, 6.94 mb. metr bieżący
aktowe materiały archiwalne - 490 j.a. 6.94 mb.
0 j.a. jednostka archiwalna, 0 mb. metr bieżący
Corporate names: Archiwum Państwowe w Lesznie Zakład Urządzeń Gazowniczych "Gazomet" w Rawiczu
Corporate names: Archiwum Państwowe w Lesznie Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo S.A. w Warszawie Zakład Urządzeń Gazowniczych
"Gazomet" w Rawiczu
Aktotwórca: Zakład Urządzeń Gazowniczych "Gazomet" w Rawiczu
Inne nazwy twórcy: Zakłady Mechaniczne MO 5 w Rawiczu
Archiwum Państwowe w Lesznie
(ul. Solskiego 71, 64-100 Leszno)