Zawartość
Część I. Wydział Organizacyjno-Prawny: organizacja administracji, policji i ochrony
granic - protokóły, sprawozdania, raporty, korespondencja, zarządzenia, notatki, wydawnictwa,
1918-1936, sygn.1-790; Wydział Ogólny: sprawozdania redakcji dzienników urzędowych
administracji terenowej, okólniki w sprawach finansowych, 1929, 1933-1939, sygn. 791-794;
Sekretariat Ministra: Sejm, Senat, działalność wydziałów MSW – korespondencja, sprawozdania,
notatki, 1919, 1927-1939, sygn. 795-839; Wydział Społeczno-Polityczny: legalne związki
i stowarzyszenia, prasa komunistyczna: sprawozdania, przeglądy, korespondencja, notatki,
1919, 1921-1939, sygn. 840-934; Wydział Narodowościowy: organizacje i prasa mniejszości
narodowych, wyznania – przeglądy prasy, sprawozdania, 1926-1939, sygn. 935-1082; Wydział
Bezpieczeństwa: stan bezpieczeństwa, partie polityczne legalne i nielegalne, ochrona
granic- sprawozdania, opracowania, raporty, korespondencja, notatki, wydawnictwa,
1918-1939, sygn. 1083-1342; Wydział Administracji Samorządowej: zmiany ustroju samorządu,
organizacja administracji, sytuacja na Wołyniu i w Warszawie – korespondencja, sprawozdania,
zarządzenia, 1919, 1925, 1926, sygn. 1343-1352; Wydział Finansów Komunalnych: korespondencja,
1927, sygn.1353. Wydział Komunalnej Polityki Gospodarczej: zamówienia w Stoczni w
Gdyni, zapadliska w Inowrocławiu, 1928, 1932, 1933, 1936, sygn. 1354-1355; Wydział
Administracyjno-Budowlany: przebudowa gmachu w Nowym Tomyślu na szkołę, 1936, sygn.
1356; Wydział Spraw Stanu Cywilnego i Ruchu Ludności: sprawy obywatelstwa, sprawy
stanu cywilnego, ewidencja i ruch ludności, migracje zagraniczne, statystyka wyznaniowa,
ruch cudzoziemców w Polsce - zestawienia, podania, ankiety, meldunki, 1918-1939, sygn.
1357-2307; Wydział Porządku Publicznego: zgromadzenia, zezwolenia na broń, wyjazdy
zagraniczne, ochrona granic – korespondencja, zarządzenia, sprawozdania, notatki,
1925, 1930-1939, sygn. 2308-2318; Wydział Administracyjny: stowarzyszenia religijne,
przedsiębiorstwa rozrywkowe – korespondencja, sprawozdania, zarządzenia, 1925, 1932-1939,
sygn. 2319-2326; Wydział Zabudowania Osiedli: budownictwo mieszkaniowe, ochrona podwarszawskich
lasów, obrona przeciwlotnicza – korespondencja, zarządzenia, 1926, 1937-1939, sygn.
2327-2337; Referat Techniki Sanitarnej: zaopatrzenie ludności w wodę – korespondencja,
notatki, 1936-1939, sygn. 2338-2339; Referat Techniki Budowlanej: budowa schronów
przeciw-lotniczych – korespondencja, 1931, 1937-1939, sygn. 2340-2345; Wydział Zarządu
Gmachów i Placów Państwowych: przejmowanie gmachów, cmentarze wojenne- korespondencja,
sprawozdania, notatki, 1933-1939, sygn. 2346-2352; Dział Dokumentacji Technicznej:
plany urbanistyczne, projekty budowli użyteczności publicznej, 1919-1939, sygn. 2353-4235;
Biuro Personalne: karty kwalifikacyjne, dyplomy odznaczeń pracowników, 1918-1939,
sygn. 4236-4346; Biuro Wojskowe: wykaz akt, 1933, 1939, sygn. 4347-4349; Biuro Aprowizacyjne:
kontyngenty nałożone na rolników – korespondencja, 1920, sygn. 4350. Sygnatury złożone:
87a, 775a, 859a, 955a, 1097a, 1141a, 1201a, 1242a, 1319a, 1548a, 1683a,b, 2338, 3693a
Część II Wydział Spraw Cywilnych i Ruchu Ludności: sprawy pozbawiania obywatelstwa
i paszportów 1920-1939, sygn. 1-1576; Akta osobowe pracowników MSW, sygn. 1577-1848;
Część III. Akta osobowe pracowników MSW, 1918-1939, sygn. 1-971; Departament I Polityczny:
stan bezpieczeństwa, inwigilacja, działalność ugrupowań lewicowych, 1918-1939, sygn.
972-1097; Biuro Wojskowe: instrukcje, 1936, 1938, 1939, sygn. 1098-1106; Departament
Administracyjny: sprawy paszportowe, 1918-1939, sygn. 1107-1119. Część IV: Gabinet
Ministra Wydział Organizacyjno-Prawny: organizacja i działalność administracji, policji
i ochrony granic - schematy, instrukcje, protokoły z zjazdów, obrad, posiedzeń naczelników,
listy starszeństwa służbowego urzędników administracyjnych Województw: Tarnopolskiego,
Wileńskiego, Wołyńskiego, Zarządu Centralnego MSW, rozporządzenia, okólniki, 1918-1921,
1924-1925, 1928-1933, 1937-1938, sygn. 1-39; Departament Polityczny: Wydział Społeczno-Polityczny:
raporty dzienne i sytuacyjne, przeglądy prasowe, "Akcja Katolicka" w woj. kieleckim
i pomorskim - raporty, kazania, rezolucje, schemat organizacyjny, Stowarzyszenie księży
rzym-kat. "Unitas" we Wrocławiu - statut, rejestracja; 1918-1920, 1928-1929, 1931-1932,
1934-1937, 1939, sygn. 40-45; Wydział Narodowościowy: sprawozdania z życia mniejszości
narodowych, 1928, 1931, sygn. 46-47; Wydział Bezpieczeństwa: raporty wojskowe, sprawozdania,
Komunistyczna "Akcja Więzienna", akt oskarżenia członków Białoruskiej Włościańsko-Robotniczej
Hromady, 1919, 1924, 1930, 1937, sygn. 48-55; Departament Samorządu: protokoły posiedzeń
Rady Miejskiej miasta Lwowa, budżety Gminy Motykały i Gminy Wiczówka, Starostwa Powiatowego
w Grodzisku, Magistrat miasta Brześć i miasta Równe - regulaminy, statuty, instrukcje
Miejskiej Straży Pożarnej, protokół z posiedzenia Rady Miejskiej, listy płac urzędników
Starostwa w Wieluniu, 1923-1924, 1932-1934, 1938, sygn. 56-62; Departament Administracyjny:
sprawy obywatelskie, meldunkowe, statystyka filmowa, 1926, 1932-1934, 1936-1939, sygn.
63-69; Departament Służby Zdrowia: stan szpitalnictwa, sprawozdanie z posiedzenia
Sekcji Państwowej Naczelnej Rady Zdrowia do Spraw Walki z Gruźlicą, wykaz etatów,
1924-1927, 1929, 1939, sygn. 70-72; Departament Techniczno-Budowlany: dokumentacja
techniczna, 1937-1938, sygn. 73-74; Biuro Personalne: służba państwowa Stefana Mazurkiewicza,
1920-1921, 1923, 1927, 1935, sygn. 75; Żydowskie grupy religijne i polityczne w Polsce
- tabele, 1920, sygn. 76.
Dzieje ustrojowe
Resort spraw wewnętrznych – poprzez szeroki zakres kompetencji rzeczowych – stanowił
jeden z głównych instrumentów sprawowania władzy w państwie polskim w okresie dwudziestolecia
międzywojennego. Dodatkowo miało ono znaczący wpływ na działalność administracji ogólnej
na terenie całego państwa. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych utworzone zostało w lutym
1918r. (na mocy dekretu Rady Regencyjnej Królestwa Polskiego z dnia 3 stycznia 1918r.
o tymczasowej organizacji władz naczelnych w Królestwie Polskim, poprzez przejęcie
zadań Departamentu Spraw Wewnętrznych Tymczasowej Rady Stanu) i w chwili odzyskania
przez Państwo Polskie niepodległości miało już ukształtowaną strukturę organizacyjną:
funkcjonowały w nim 4 sekcje (departamenty) i w ich ramach 16 wydziałów, ponadto istniały
3 wydziały samodzielne. W maju 1919r. Ministerstwo otrzymało nowy statut organizacyjny,
wyróżniający 6 sekcji, podzielnych na wydziały (początkowo było ich 22, później 24).
Następny statut nadany został resortowi już w styczniu 1920r. – na strukturę Ministerstwa
składały się wtedy cztery sekcje, liczące dziewiętnaście wydziałów (niebawem dwa z
nich uległy likwidacji, a powołano do życia jeden nowy). Po roku – w styczniu 1921r.
– Ministerstwu nadany został kolejny statut organizacyjny, ustanawiający 4 departamenty
i 14 wydziałów; statut ten obowiązywał ponad dwa lata. W międzyczasie utworzony został
piąty departament, składający się z 4 wydziałów. W lipcu 1923r. Ministerstwo Spraw
Wewnętrznych otrzymało kolejną już strukturę organizacyjną – tworzyły ją 4 departamenty
(w nich 12 wydziałów), 2 referaty samodzielne i 2 wydziały wydzielone. Jednak już
w marcu 1924r. wprowadzony został w Ministerstwie kolejny statut organizacyjny (co
wiązało się z przejęciem większości kompetencji zlikwidowanego Ministerstwa Zdrowia
Publicznego). Ministerstwo podzielone zostało na cztery departamenty (którym podlegały
22 wydziały i inspektoraty) oraz dwa wydziały wydzielone. Niebawem powołane zostały
do życia dalsze 2 wydziały i kolejny wydział wydzielony. W lipcu 1926r. zatwierdzony
został nowy statut organizacyjny centrali resortu spraw wewnętrznych – przewidywał
funkcjonowanie 5 departamentów i 21 wydziałów. W następnych miesiącach powstały 2
nowe wydziały, jeden wydział (biuro) wydzielone oraz jeden samodzielny referat, ponadto
2 z dotychczas istniejących wydziałów przekształcono w wydziały (biura) wydzielone.
Zmiany wprowadzane w strukturze organizacyjnej Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w latach
1926-1931 znalazły wyraz w jednolitym tekście statutu Ministerstwa, ogłoszonym we
wrześniu 1931r. Ministerstwo dzieliło się na 5 departamentów, 24 wydziały, 2 referaty
samodzielne, 3 wydziały (biura) wydzielone. W związku ze zmianami zakresu kompetencji
Ministerstwa, nadano mu nowy w czerwcu 1932r. statut organizacyjny, i tak funkcjonowały
4 departamenty, 18 wydziałów, 4 wydziały (biura) wydzielone. W następnych latach,
do chwili wybuchu wojny zniesiony został 1 wydział wydzielony i 3 wydziały w ramach
departamentów, utworzono 1 nowy wydział (biuro) wydzielone oraz przekształcono 1 wydział
na wydział wydzielony. Kompetencje Ministerstwa Spraw Wewnętrznych – jak wspomniano
na wstępie: bardzo szerokie – określone były zarówno w sposób ogólny (odpowiednimi
zapisami zawartymi w dekretach, ustawach i rozporządzeniach) jak i sprecyzowane w
sposób szczegółowy (zapisami w statutach organizacyjnych oraz podziałach czynności
komórek organizacyjnych urzędu). Generalnie jednak w zakresie działania Ministerstwa
Spraw Wewnętrznych wyróżnić można kilka wyraźnych działów problemowych: dział spraw
politycznych, dział spraw administracyjnych, dział spraw samorządowych, dział spraw
wojskowych, dział spraw służby zdrowia (w latach 1924 -1932), dział spraw techniczno-budowlanych
(w latach 1918-1919 oraz 1932-1939), dział spraw aprowizacyjnych (w latach 1922-1938),
dział spraw organizacyjnych. Ostatni z owych działów nastawiony był na zaspokojenie
potrzeb w działalności własnej centrali Ministerstwa. Dział spraw politycznych obejmował
kwestie: – społeczno-polityczne: zagadnienia polityki wewnętrznej państwa polskiego
(ustrój i kształt administracji, działalność stronnictw politycznych, przygotowania
i przebieg wyborów parlamentarnych, kształtowanie opinii społecznej, działalność prasy),
problemy społeczne (działalność stowarzyszeń i związków, kultura i oświata, kinematografia
i radio, sprawy wyznaniowe), zagadnienia polityczno-gospodarcze (działalność samorządu
terytorialnego, rynek pracy, problemy emigracji, ruch zawodowy); – narodowościowe
(zagadnienia analogiczne do powyższych, w kontekście do zamieszkujących Polskę mniejszości
narodowych); – bezpieczeństwa: zagadnienia utrzymania bezpieczeństwa i porządku publicznego
(ogólny stan bezpieczeństwa państwa, przestępczość, sabotaż, dywersja, działalność
wywiadowcza państw obcych). Dział spraw natury administracyjnej obejmował: – sprawy
stanu cywilnego i ruchu ludności: obywatelstwo (nadawanie, utrata, stwierdzanie),
sprawy pobytu i aktywności cudzoziemców na terenie Polski, prawo małżeńskie, nazwiska
(zmiana, ustalanie), akta stanu cywilnego, meldunki i ewidencja ludności, dowody tożsamości;
– sprawy porządku publicznego: działalność policji administracyjnej i porządkowej,
kwestie posiadania broni i materiałów wybuchowych, ochrona przeciwpożarowa, zgromadzenia
i zjazdy, godziny handlu, ochrona granic państwa (ruch graniczny, emigracja i reemigracja,
paszporty zagraniczne), więziennictwo, problematyka handlu żywym towarem i wydawnictw
pornograficznych; – sprawy administracyjne: postępowanie administracyjne, stowarzyszenia
i związki, fundacje i zapisy, działalność przedsiębiorstw rozrywkowych, sprawy likwidacyjne
strat wojennych i stosunków okupacyjnych; – sprawy kinematografii i filmu: cenzura,
propaganda filmowa (państwowa, oświatowa, społeczna), kwestie produkcji, przywozu
i wywozu filmów. Dział spraw samorządowych obejmował zagadnienia z zakresu: – administracji
samorządowej: ustrój i zakres działania gmin wiejskich, miast, powiatowych i wojewódzkich
związków samorządowych oraz związków międzykomunalnych, nadzór nad funkcjonowaniem
administracji rządowej (poruczonej); – finansów komunalnych: nadzór nad opracowywaniem
i wykonaniem budżetów, rachunkowością i sprawozdawczością finansową organów samorządowych
i ich związków; – komunalnej polityki gospodarczej: nadzór nad sprawami prowadzenia
przedsiębiorstw i zakładów komunalnych, nadzór nad działalnością komunalnych instytucji
kredytowych, pożyczkowych i oszczędnościowych, zwalczanie i zapobieganie bezrobociu,
ochrona lokatorów, budownictwo mieszkaniowe, targi i jarmarki; – administracyjno-budowlanego:
kwestie administracyjno-prawne działu spraw techniczno-budowlanych, nadzór nad przestrzeganiem
przepisów budowlanych, kwestie uprawnień i wykonywania zawodów inżyniera, mierniczego,
technika. Dział spraw wojskowych z kolei obejmował kwestie: – uzupełnienia sił zbrojnych:
obowiązek służby wojskowej, wojskowa służba pomocnicza i zastępcza, świadczenia osobiste
i rzeczowe; – udziału władz rządowych, samorządowych, organizacji społecznych i ludności
cywilnej w przygotowaniach do obrony państwa na wypadek wojny (obrona przeciwlotnicza
i przeciwgazowa, przysposobienie wojskowe, wychowanie fizyczne). Dział spraw służby
zdrowia rozpatrywał problematykę dotyczącą: – higieny: zagadnienia utrzymania higieny
społecznej (ludność, mieszkania, miejsca publiczne, gleba, woda, powietrze, komunikacja,
żywność), higieny zawodowej, zapobieganie i zwalczanie chorób społecznych, walka z
nierządem i alkoholizmem; – walki z chorobami zakaźnymi: zwalczanie i zapobieganie
chorobom zakaźnym i odzwierzęcym, szczepienia ochronne, dezynfekcja, dezynsekcja,
deratyzacja; – zakładów leczniczych i uzdrowisk: sprawy zarządu zakładów leczniczych
i uzdrowisk pozostających w administracji państwowej, nadzór nad innymi ośrodkami
i obiektami tego typu; – farmaceutyki: sprawy wyrobu i obrotu środków leczniczych
i kosmetycznych, nadzór nad działalnością aptek i drogerii, taksa aptekarska, uprawnienia
do wykonywania praktyki farmaceutycznej. Dział spraw techniczno-budowlanych obejmował
kwestie: – zabudowania osiedli: plany zabudowania osiedli, polityka osiedleńczo-terenowa
i osiedleńczo-mieszkaniowa, sprawy rozbudowy miast, prowadzenie pomiarów kraju; –
techniki sanitarnej: osiedli, mieszkań, gmachów publicznych, zaopatrzenie ludności
w wodę pitną i użytkową, usuwanie nieczystości, ochrona powietrza i rzek przed zanieczyszczeniami;
– techniki budowlanej: projekty budowlane, uprawnienia budowlane, normalizacja materiałów
i konstrukcji; – zarządu gmachów i placów państwowych: zarząd terenów, gmachów i placów
państwowych, przydział lokali, mieszkań służbowych i reprezentacyjnych. Dział spraw
aprowizacyjnych obejmował: – sprawy zaopatrzenia ludności w artykuły żywnościowe i
przedmioty powszechnego użytku; – nadzór nad gospodarką aprowizacyjną związków samorządowych
i komunalnych; – sprawy mobilizacji gospodarczej dla celów wojskowych. Wreszcie dział
spraw organizacyjnych realizował zadania z zakresu: – spraw organizacyjno-prawnych:
organizacja Ministerstwa (statuty organizacyjne, regulaminy, podziały czynności, tryb
urzędowania), podział administracyjny kraju, organizacja władz administracji ogólnej
podległej resortowi spraw wewnętrznych; – spraw natury ogólnej: całokształt kwestii
finansowych Ministerstwa (budżet, rachunkowość), jego kwestie gospodarcze, nadzór
nad organizacją i działalnością Kancelarii urzędu; – spraw personalnych: całokształt
spraw osobowych Ministerstwa, władz i urzędów podległych; – spraw inspekcji: kontrola
władz i urzędów podległych, nadzór nad działalnością inspekcji wojewódzkiej.
7433 j.a. jednostka archiwalna, 103.81 mb. metr bieżący
aktowe materiały archiwalne - 7433 j.a. 103.81 mb.
0 j.a. jednostka archiwalna, 0 mb. metr bieżący