Geschiedenis van de universiteit
Nadat plannen van het stadsbestuur van Utrecht in 1470 een universiteit te stichten
niet doorgingen, duurde het tot 1634 voordat als voorloper van de universiteit de
"Illustere School" werd opgericht. Twee jaar later werd op 26 maart 1636 deze "school"
door de Staten van Utrecht verheven tot universiteit.
De universiteit omvatte in het begin vier faculteiten: een theologische, een juridische,
een medische en een filosofische. Aan de laatste werden behalve filosofie ook nog
natuurwetenschappen en letteren gedoceerd.
Huisvesting voor de universiteit werd gevonden in het voormalige kerkelijke gebouwencomplex
bij de Dom.
Het bestuur was voornamelijk in handen van de stedelijke regering. De vroedschap nam
de besluiten. Hierbij werd zij officieel geadviseerd door de "burgemeesteren en gecommitteerden
tot de academische zaken", die daarmee een groot stempel op het beleid drukten [NOTE
G.W. Kernkamp, De Utrechtse universiteit, 1636-1936, I, 93 e.v.] .
De eigen inbreng in het bestuur van de universiteit geschiedde middels de academische
senaat. De senaat bestond uit de gezamenlijke gewone hoogleraren-buitengewone hoogleraren
hadden daarin geen zitting-met aan het hoofd de rector-magnificus, die tevens de functie
van secretaris vervulde. Pas in 1779 kwam er een aparte secretaris voor de senaat.
De rector-magnificus en de assessoren vormden samen het dagelijks bestuur van de senaat.
De assessoren, aanvankelijk drie, vanaf de achttiende eeuw vier in getal, waren de
afgevaardigden van de faculteiten. Zowel de rector-magnificus als de assessoren werden
door de vroedschap van Utrecht aangewezen voor de periode van een jaar, beginnend
op 16 maart. Hieruit blijkt nog eens de grote invloed die de stad Utrecht in zeventiende
en achttiende eeuw had op de universiteit. De rector-magnificus tenslotte werd vrijwel
altijd gekozen uit de jaarlijks aftredende assessoren.
Tot de taken van de senaat, dus de rector-magnificus en hoogleraar gezamenlijk, behoorden
o.a. het indienen van voorstellen van kandidaten voor wetenschappelijke functies,
het toezicht op het onderwijs, het nemen van beslissingen aangaande examens, promoties,
ere-doctoraten, enz.
De dagelijkse zaken werden afgehandeld door de rector-magnificus alleen of met de
assessoren, o.a. administratieve handelingen.
Aanvankelijk groeide de universiteit zeer langzaam. Een duidelijk zwaartepunt lag
bij de faculteit der theologie.
Na ruim anderhalve eeuw bracht de Franse tijd verandering in de bestaande structuur.
Het centralisme sloeg toe, beslissingen werden in toenemende mate in Den Haag genomen.
Terwille van de geografische positie van Utrecht t.o.v. andere universiteitssteden,
werd deze universiteit gedegradeerd tot "atheneum", zonder promotierecht. Na het herstel
van de onafhankelijkheid in 1813 werd deze maatregel weer snel ongedaan gemaakt. Het
organiek besluit van 2 augustus 1815 bepaalde, dat er te Leiden, Utrecht en Groningen
voortaan "Lands-Hoogescholen" zouden zijn. Wat wel definitief verdween was de invloed
van de stad Utrecht.
In 1815 ontstond er ook een nieuwe, vijfde faculteit, namelijk die van de wis- en
natuurwetenschappen, als afsplitsing van de filosofische faculteit.
Nog steeds was de universiteit klein in omvang te noemen, zo waren er in 1821 bijv.
255 studenten: 79 in de theologie, 58 in de rechten, 24 in de geneeskunde, 6 in de
wis- en natuurwetenschappen en 88 in de letteren en wijsbegeerte. Door de invoering
van de Wet op het Hoger Onderwijs van 1876 verdween de benaming "LandsHoogeschool"
en werd vervangen door die van Rijksuniversiteit. In 1925 werd de veeartsenijkundige
school-opgericht in 1821-als zesde faculteit aan de universiteit toegevoegd. De universiteit
bezat nu als enige in Nederland een diergeneeskundige faculteit. Gestaag groeide het
aantal studenten. Waren er in 1886 nog maar 463, in 1936 was hun aantal al gestegen
tot c. 2700. De gestage groei vergde meer continuïteit in het senaatsbestuur. Daarom
werd in 1933 besloten een commissie te vormen waarin naast de rector-magnificus en
de assessoren een tweede vertegenwoordiger van elke faculteit met een vierjarige zittingsduur
opgenomen zou worden. [NOTE Jaarboek der Rijksuniversiteit te Utrecht, 1932/33, pag.
170.] Deze commissie werd Senatus Contractus genoemd. In de jaren vijftig zou de Senatus
Contractus het college van rectormagnificus en assessoren overvleugelen en zelfs overbodig
maken. De tweede wereldoorlog had uiteraard ook voor de Utrechtse universiteit de
nodige gevolgen. [NOTE H.W. van der Dunk e.a. (red.), Tussen ivoren toren en grootbedrijf]
De Utrechtse universiteit, 1936-1986, Maarssen, 1986. pag. 27 e.v.</VNOOT>
In 1940 werden joodse hoogleraren ontslagen en in 1941 werd een numerus clausus ingesteld
voor joodse studenten. Ondanks allerlei conflicten en incidenten bleef de universiteit
geopend. Niet de senaat maar de rector-magnificus speelde hierin een beslissende maar
soms eigenmachtige rol. In december 1942 werden inschrijvingsregisters van studenten
vernield door brand in het Academiegebouw. In februari 1943 had een razzia plaats
op studenten gevolgd door de eis tot tekening van de loyaliteitsverklaring in maart.
Het onderwijs kwam toen zo goed als stil te liggen. Na de heropening van de universiteit
op 24 september 1945 kon de zuivering worden ingezet. Zes hoogleraren werden ontslagen,
33 "gestaakt" of geschorst. Door de na-oorlogse toename van het aantal hoogleraren
verminderde de bestuurskracht van de senaat. Om dit te ondervangen besloot de senaat
in 1955 om de zaken die niet uitdrukkelijk aan de voltallige senaat waren opgedragen
door de Senatus Contractus te laten afhandelen. Steeds meer werd de behoefte gevoeld
aan bestuurlijke coördinatie tussen de senaat en het college van curatoren. Daartoe
ontstond in het midden van de vijftiger jaren het wekelijks overleg tussen enerzijds
de rector-magnificus en sinds 1957 ook de secretaris van de senaat en anderzijds de
president-curator en de secretaris van curatoren (later secretaris van de universiteit).
Dit overleg werd ook wel dagelijks bestuur van de universiteit genoemd. In het faculteitenbestel
traden in 1963 en 1964 wijzigingen op. Als gevolg van afsplitsing van de wijsbegeerte
van de faculteit. Eveneens in 1963 kregen de sociale en fysische geografen een eigen
faculteit in de interfaculteit der aardrijkskunde en préhistorie. Voor die tijd deden
studenten in de geografie examens in de verenigde faculteiten der wiskunde en natuurwetenschappen
en letteren en wijsbegeerte. In 1964 werd de faculteit der sociale wetenschappen opgericht.
Via een systeem van een aantal verenigde faculteiten is deze faculteit vooral ontstaan
uit de faculteit der letteren. De roep om openbaarheid van en inspraak in het universitaire
bestuur werd in de zestiger jaren steeds duidelijker hoorbaar. Jarenlang werd gediscussieerd
over een nieuwe democratischer bestuursvorm zonder het dualisme van enerzijds de senaat
en anderzijds de curatoren. Op 2 juli 1969 werd de senaatsvergadering door studenten
verstoord. Dit was in feite de laatste echte door de senaat gehouden vergadering.
Het formele einde bracht de Wet Universitaire Bestuurshervorming 1970. Enige van de
senaatstaken zouden in de nieuwe bestuursstructuur overgenomen worden door het College
van Decanen.
Lijst van onderwerpen voorkomende in de ingekomen en minuten van uitgegane stukken
nrs. 77 tot en met 381
1. Curatoren en secretaris van curatoren, vanaf 1961/1962 secretaris van de universiteit.
1a. Universiteitsraad.
2. Rector Magnificus.
3. Senaat algemeen
3a. Weekagenda's Senaat
4. Convocaties senaatsvergaderingen.
5. Senaatsvergaderingen
7. Boetes senaatsvergaderingen
8. Jaarverslagen rector.
9. Vergaderingen college van curatoren.
10. Senaat diversen.
10. Begroting.
10a. Ontwikkelingsplannen.
11. Secretaris en archivaris van de senaat.
12. Senatus Contractus
12a. College van decanen.
13. Vergaderingen Senatus Contractus.
14. Studiegroep voor beleidsvragen.
15. Viermanschap, vanaf 1968/1969 Driemanschap.
16. Bibliotheek en bibliotheekcommissie.
18. Dinercommisie.
19. Professorenkrans.
20. Sportcommissie van de senaat.
20. Comité universitair Contact.
21. Professorendameskrans.
22. Communicatieproblemen (met de faculteiten).
23. Contact dagelijks bestuur universiteit met dagelijks bestuur Utrechtse studentenfaculteiten.
25. Faculteiten algemeen.
26. Faculteit der godgeleerdheid.
27. Faculteit der rechtsgeleerdheid.
28. Faculteit der geneeskunde.
29. Faculteit der wiskunde- en natuurwetenschappen.
30. Faculteit der letteren en wijsbegeerte.
31. Faculteit der diergeneeskunde.
32. Faculteit der sociale wetenschappen.
33. Indologische faculteit.
35. Centrale interfaculteit.
36. Verenigde faculteiten der letteren en der wiskunde en/of der geneeskunde.
37a. Gewoon hoogleraren algemeen.
37b. Mutatielijsten gewoon hoogleraren.
37c. Gelukswensen nieuw benoemde hoogleraren.
37d. Gelukswensen met jubilea.
37e. Condoleancebrieven.
38. Buitengewone hoogleraren.
39. Kerkelijke en bijzonder hoogleraren.
40. Lectoren.
41. Privaat-docenten.
42. Leeropdrachten/ Onderwijsopdrachten.
42a. Examenbevoegdheden.
43. Overig wetenschappelijk personeel.
43a. Personeelsconvent.
43I. Commissie ontvangst buitenlandse medewerkers.
44. Bijzondere leerstoelen.
45. Wetenschappelijke voordrachten.
46. Oud-hoogleraren.
47. Overlijden hoogleraren en oud-hoogleraren (en studenten tot 1945/1946).
48. Benoemingen.
48. Benoemingen hoogleraren.
48I. Benoemingen van buitengewoon, bijzonder en kerkelijke hoogleraren.
48II. Benoeming van gewoon, bijzonder en kerkelijk hoogleraren.
48III. Benoeming van docenten met onderwijsopdracht en examenbevoegdheden.
49. Salariëring wetenschappelijk personeel.
50. Technisch en administratief personeel.
51. Studievoorlichting.
52. Toelating tot universitaire examens, wijziging art. 26, 27 W. W. O.
56. Studenten, algemeen.
56a. Lustrum.
56b. Foreign Student Service.
56c. Universiteitscafé Pandoer.
57. Studentenverenigingen.
58. Universiteitshuis.
58. Studenten getroffen door watersnood.
58. Hulp aan Hongarije.
59. Studentencontact met het buitenland.
60. Studentenhulp.
60. Studentenverzet Nederland
61. Hulp aan Indië
61. Studentenverzet buitenland.
62. Beurzen.
63. Militaire dienst
64. Tuchtmaatregelen.
65. Zuivering.
66. Sociale zorg voor studenten.
67. Gezondheidszorg.
67. Cursussen voordrachtstechniek.
68. Praktische talencursussen.
69. Inschrijving, colleges.
70. Collegegelden.
70A. Nieuwe inschrijvingsregeling.
70A. Inlichtingen collegegelden en inschrijvingen.
71. Examens.
71a. Studiebegeleiding, studieduur.
72. Studium Generale.
75. Promoties.
75I. Titelbladen promoties.
75II. Weekagenda's promoties.
75III. Promoties diversen.
76. Eredoctoraten.
77. Jubilea doctores.
78. Prijsvragen.
79. (reglement) eremedaille.
80. Protocolcommissie.
81. Wetenschap en wetenschappelijk onderwijs algemeen.
81a. Interfacultaire instituten.
81I. Wetenschappelijke commissie.
81b. Faculteitsinstituten.
81c. Academisch Ziekenhuis.
81d. Politicologisch Studiecentrum.
82. (Wijziging) Hoger Onderwijs Wet, Wet op het Wetenschappelijk Onderwijs.
82I. Bestuursreglement. (of 82a. )
82b. Reglement hoogleraren en lectoren.
82c. Bestuursvorm universiteit.
82d. Openbaarheid vergaderingen.
82e. Plan McKinsey.
83. (Wijziging) Academisch Statuut.
84. Reorganisatie Hoger Onderwijs.
85. Rapport Bolkestein.
85. Post-academisch onderwijs.
86. Tandheelkundige studie.
86I. Commissie omvang universiteit. Aanvullende opleiding voor studenten met inadequate
vooropleiding.
87. Vijfdaagse werkweek.
89. Interuniversitaire instituten.
90. Pseudo Hoge Academische Raad.
90. Interuniversitair Contactorgaan, Academische Raad.
91. Contact met Nederlandse Universiteiten en hogescholen, rectorencollege.
92. Contact met Rijksuniversiteit Leiden.
97. Contact met Technische Hogeschool Delft.
100. Contact met Landbouwhogeschool Wageningen.
105. Contact met Indië, Indonesië.
106. Contact met buitenland algemeen.
107. Contact met buitenlandse universiteiten en hogescholen.
108. Contact met België.
109. Contact met Frankrijk.
110. Contact met Zwitserland.
111. Contact met Denemarken.
111. Contact met Zweden.
111. Contact met Zuid-Afrika.
117. Vakantiecursussen buitenland.
119. Uitwisseling publicaties met het buitenland.
125. Universiteitsfonds.
126. Universiteitsraad algemeen.
127. Universiteitsraad vergaderingen.
128. Prinses Marijke-geschenk.
128. College van overleg.
129. Universiteitsdag.
130. Commissie universiteitsdag.
131. Vereniging van Alumni der Utrechtse Universiteit.
134. Contactbureau Universiteit en Maatschappij.
136. Series Lectionem.
135. Studentenhuisvesting.
137. Jaarboek.
138. Universiteitsgids.
138. Commissie voor universiteitspublikaties.
139. Publicaties.
139. Radio, pers en uitgeverij.
140. Sol Justitiae, Trophonios.
142. Universiteitsmuseum.
142. Commissie Kloostergang, Conferentie.
142. Universiteit.
142a. Bouwplannen universitair centrum.
143. Portretten senaatszaal.
143. Universiteitsgebouw.
145. Uitnodigingen.
146. Diversen.
151a. Joodse zaken.
151b. Arbeidsdienst.
151c. Gegijzelden.
151d. Loyaliteitsverklaring.
151h. Diversen oorlogstijd.
152. Mensa. (Gaarkeuken). 1940/1941-1941/1942, 1945/1946, 1947/1948-1950/1951, 1952/1953-1955/1956,
1957/1958-1969/1970.
1970/1971.
1940/1941-1947/1948, 1953/1954-1954/1955, 1956/1957-1970/1971.
1940/1941-1943/1944, 1945/1946, 1947/1948-1968/1969, 1970/1971.
1968/1969-1970/1971.
1945/1946-1970/1971.
1940/1941-1944/1945, 1946/1947-1970/1971.
1941/1942-1942/1943.
1940/1941-1943/1944, 1947/1948-1970/1971.
1954/1955-1957/1958, 1959/1960, 1960/1961.
1948/1949
1954/1955, 1961/1962, 1964/1965-1970/1971.
1961/1962, 1965/1966-1968/1969.
1947/1948-1950/1951, 1952/1953-1954/1955, 1956/1957, 1962/1963, 1964/1965, 1967/1968.
1940/1941-1943/1944, 1945/1946-1950/1951, 1953/1954-1964/1965, 1967/1968-1970/1970.
1970/1971.
1941/1942-1944/1945, 1946/1947-1970/1971.
1961/1962-1967/1968, 1969/1970-1970/1971.
1964/1965-1968/1969.
1940/1941, 1943/1944, 1945/1946-1946/1947, 1957/1958, 1961/1962-1964/1965, 1966/1967-1968/1969,
1970/1971.
1945/1946, 1969/1970.
1940/1941, 1961/1962, 1970/1971.
1940/1941-1942/1943.
1962/1963-1970/1971.
1963/1964-1965/1966, 1967/1968-1970/1971.
1965/1966-1967/1968.
1967/1968-1968/1969.
1940/1941-1942/1943, 1946/1947, 1958/1959-1959/1960, 1962/1963-1963/1964, 1966/1967.
1941/1942-1943/1944
1941/1942-1942/1943, 1956/1957, 1967/1968-1968/1969, 1970/1971
1942/1943, 1946/1947, 1949/1950, 1966/1967-1967/1968.
1942/1943-1943/1944, 1969/1970-1970/1971.
1941/1942-1943/1944, 1967/1968, 1969/1970.
1941/1942-1942/1943, 1946/1947.
1967/1968-1970/1971.
1941/1942-1942/1943.
1962/1963-1964/1965, 1966/1967-1967/1968, 1970/1971.
1962/1963.
1968/1969-1970/1971.
1968/1969-1970/1971.
1968/1969-1970/1971.
1968/1969-1970/1971.
1970/1971.
1941/1942-1942/1943, 1945/1946-1970/1971.
1940/1941-1943/1944, 1945/1946-1970/1971.
1940/1941-1943/1944, 1945/1946-1970/1971.
1940/1941-1943/1944, 1945/1946-1962/1963, 1965/1966, 1968/1969.
1941/1942-1943/1944, 1945/1946-1970/1971.
1969/1970-1970/1971.
1955/1956-1970/1971.
1968/1969
1967/1968-1970/1971.
1941/1942-1942/1943, 1945/1946-1956/1957, 1958/1959.
1940/1941-1943/1944, 1945/1946-1949/1950.
1946/1947-1950/1951, 1952/1953-1954/1955, 1956/1957-1970/1971.
1940/1941-1970/1971.
1960/1961-1965/1966.
1966/1967-1970/1971.
1966/1967-1970/1971.
1966/1967-1970/1971.
1966/1967-1970/1971.
1961/1962, 1968/1969-1969/1970.
1961/1962, 1966/1967-1969/1970.
1940/1941-1943/1944, 1966/1967-1970/1971.
1970/1971.
1940/1941-1943/1944, 1945/1946-1970/1971.
1940/1941, 1950/1951-1952/1953, 1954/1955-1970/1971.
1956/1957-1957/1958.
1961/1962-1962/1963.
1940/1941-1943/1944, 1945/1946-1970/1971.
1946/1947-1947/1948, 1949/1950.
1952/1953-1953/1954.
1956/1957.
1946/1947-1955/1956, 1957/1958, 1959/1960-1961/1962, 1963/1964-1965/1966, 1968/1969,
1970/1971.
1942/1943-1950/1951, 1952/1953-1953/1954.
1968/1969-1969/1970
1945/1946-1946/1947.
1968/1969-1969/1970.
1940/1941-1943/1944.
1961-1965
1940/1941-1943/1944, 1945/1946-1970/1971.
1943/1944-1955/1956, 1957/1958.
1966/1967.
1940/1941-1942/1943.
1957/1958-1961/1962, 1963/1964-1970/1971.
1962/1963-1965/1966.
1940/1941-1944/1945.
1940/1941-1943/1944.
1953/1954.
1969/1970-1970/1971.
1941/1942-1943/1944, 1945/1946, 1947/1948, 1961-1965, 1969-1971.
1961/1962-1970/1971.
1945/1946-1970/1971.
1940/1941-1943/1944, 1945/1946-1963/1964, 1966/1967.
1964/1965-1970/1971.
1964/1965-1967/1968.
1964/1965.
1940/1941, 1945/1946-1952/1953, 1954/1955-1970/1971.
1940/1941-1953/1954, 1955/1956-1970/1971.
1940/1941-1943/1944, 1946/1947-1960/1961, 1962/1963-1970/1971.
1956/1957, 1959/1960-1970/1971.
1970/1971.
1947/1948-1951/1952, 1953/1954.
1961/1962-1966/1967, 1968/1969-1970/1971.
1963/1964-1970/1971.
1963/1964-1966/1967, 1968/1969-1969/1970.
1963/1964, 1969/1970.
1968/1969-1970/1971.
1940/1941-1943/1944, 1949/1950-1950/1951, 1952/1953-1962/1963, 1965/1966-1970/1971.
1960/1961-1964/1965, 1966/1967-1968/1969.
1962/1963-1963/1964.
1966/1967-1970/1971.
1969/1970.
1970/1971.
1940/1941-1942/1944, 1945/1946-1970/1971.
1945/1946, 1949/1950, 1952/1953-1955/1956, 1957/1958, 1967/1968.
1946/1947-1947/1948.
1965/1966-1969/1970.
1945/1946, 1960/1961-1961/1962.
1968/1969.
1969/1970-1970/1971.
1960/1961.
1962/1963-1970/1971.
1956/1957.
1957/1958-1959/1960, 1961/1962-1970/1971.
1941/1942-1943/1944, 1946/1947-1969/1970.
1954/1955, 1966/1967.
1941/1942.
1941/1942.
1946/1947-1949/1950, 1952/1953-1955/1956.
1945/1946-1970/1971.
1945/1946-1970/1971.
1945/1946-1956/1957, 1958/1959-1963/1964, 1966/1967-1970/1971.
1947/1948-1953/1954, 1957/1958-1961/1962, 1964/1965, 1966/1967-1967/1968.
1945/1946-1950/1951, 1959/1960.
1945/1946-1946/1947.
1951/1952.
1953/1954-1956/1957, 1958/1959-1963/1964, 1967/1968-1968/1969.
1940/1941, 1945/1946-1946/1947, 1948/1949-1949/1950, 1954/1955, 1959/1960, 1964/1965,
1969/1970.
1942/1943, 1945/1946.
1940/1941-1942/1943, 1946/1947-1949/1950, 1951/1952-1954/1955, 1961/1962-1963/1964,
1969/1970.
1946/1947-1948/1949, 1950/1951, 1955/1956-1957/1958, 1959/1960.
1946/1947-1949/1950, 1956/1957-1958/1959, 1960/1961-1961/1962.
1946/1947-1950/1951.
1968/1969-1970/1971.
1940/1941-1942/1943, 1946/1947-1954/1955, 1956/1957-1959/1960, 1961/1962-1964/1965,
1968/1969.
1946/1947-1948/1949.
1947/1948.
1957/1958.
1943/1944, 1961/1962.
1957/1958, 1959/1960, 1963/1964.
1941/1942-1944/1945, 1968/1969-1969/1970.
1952/1953, 1955/1956, 1965/1966-1966/1967.
1964/1965.
1941/1942.
1945/1946-1948/1949, 1955/1956, 1961/1962-1970/1971.
1963/1964-1965/1966, 1968/1969.
1945/1946, 1949/1950, 1951/1952.
1952/1953.
1953/1954, 1956/1957-1959/1960, 1963/1964-1964/1965.
1961/1962-1968/1969, 1970/1971.
1946/1947, 1948/1949, 1953/1954-1955/1956.
1950/1951.
1940/1941-1942/1943.
1940/1941-1953/1954, 1956/1957-1970/1971.
1940/1941-1943/1944.
1941/1942-1943/1944.
1940/1941-1943/1944.
1942/1943-1943/1944.
1940/1941-1944/1945.
1941/1942, 1943/1944.