Herkomst archief
Rykel ten Kate (Sexbierum 13 oktober 1912, Goes 31 december 1992) heeft tijdens zijn
verblijf in Zierikzee met name veel foto’s gemaakt van het landschap en de natuur
van Schouwen-Duiveland, de viering in 1949 van het 1100 jarig bestaan van Zierikzee
en (de gevolgen van) de Watersnoodramp in 1953. Zijn collectie bestaat ook uit een
unieke verzameling van foto’s gemaakt door Duitse militairen tijdens de bezetting
van Schouwen-Duiveland in de Tweede Wereldoorlog.
Leven en werkzaamheden
Rykel ten Kate wordt op 13 oktober 1912 geboren in Sexbierum in Friesland als negende
kind (van in totaal 15 kinderen) van een bakker. Hij volgt daar de Lagere Technische
School en gaat in Harlingen naar de Mulo. Na een periode waarin hij lijdt aan Tuberculose
volgt hij de opleiding tot apotheker-assistent in Franeker. Na een bezoek aan Schouwen-Duiveland
is hij zo enthousiast over het eiland dat hij reageert op een advertentie in een farmaceutisch
blad en in dienst treedt bij de drogisterij en fotozaak van de weduwe P.C. van der
Valk (Dam/hoek Meelstraat, Zierikzee).
Fotografie wordt zo zijn werk en hobby. Ten Kate volgt schriftelijk de Fotovakschool
voor het diploma Fotohandelaar. Daarvoor moet hij regelmatig fotowerk opsturen. Als
fotohandelaar is zijn winkel een van de weinige plaatsen in Zierikzee waar fotorolletjes
kunnen worden afgegeven. Rykel ten Kate gaat ook zelf fotograferen, vooral in de natuur.
In Friesland was hij al lid geworden van de Nederlandse Jeugdbond voor Natuurstudies
(NJN) en in 1932 richt hij de afdeling Schouwen-Duiveland van de NJN op. Hier ontmoet
hij vele gelijkgestemden en legt contact met onder meer de bekende vogelfotograaf
Johan Vijverberg uit Schuddebeurs. Ten Kate maakt vele foto’s van de natuur en het
landschap op Schouwen-Duiveland. Velen daarvan worden geplaatst in het bondstijdschrift
van de NJN ‘Amoeba’ en de jaarlijkse kalender.
Ook voor de heemkunde heeft Ten Kate een grote passie: hij is in 1939 betrokken bij
de oprichting van de Heemkundige Kring Stad en Lande. Hij is bestuurslid van 1940
tot 1955.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog brengen Duitse militairen fotorolletjes bij Ten Kate
in Zierikzee om te ontwikkelen en af te drukken. Ten Kate maakt van interessante foto’s
dubbele afdrukken die hij stiekem bewaart. Hierdoor beschikt hij na de oorlog over
een unieke verzameling afdrukken. Gemeentearchivaris Huib Uil’s karakterisering van
de opnamen: “De foto’s geven een verrassend beeld van de bezetting van Schouwen-Duiveland,
gezien door de camera van Duitse militairen. Wat vooral overheerst, is de ontspanning.
De foto’s tonen de andere kant van de oorlog. Geen ruwe gevecht scènes, maar militairen
die zich vermaakten, hun werk deden en voor zichzelf of voor hun familie foto’s maakten
ter herinnering.”(1) Zelf heeft Rykel ten Kate zo’n tiental foto’s gemaakt tijdens
de Tweede Wereldoorlog. Buiten foto’s maken of met een camera rondlopen is namelijk
al heel snel streng verboden.
Tijdens de inundatie van Schouwen-Duiveland moet Rykel ten Kate in februari 1944 vertrekken
en komt in Gorcum terecht bij zijn oom S. Visser. Hij blijft daar tot september 1945,
waarna hij terugkeert naar Zierikzee. Op 1 september 1946 neemt Ten Kate de winkel
van weduwe Van der Valk over en drijft die tot 1 juni 1974.
Tijdens de Watersnoodramp in 1953 maakt Rykel ten Kate honderden foto’s, waarvan ook
vele in kleur. Op zijn naam staat de eerste rampfoto, gemaakt op de hoek van de Dam
en de Melkmarkt (RK-0502). Lachende mensen kijken terwijl het water voorbij golft.
Men heeft dan nog geen besef van de omvang van de ramp. Ten Kate documenteert met
honderden foto’s de rampnacht, de schade en de herstelwerkzaamheden.
Wanneer de gezondheid van Ten Kate steeds slechter wordt maakt hij met zijn vriend
Teun Rosmolen afspraken over zijn nalatenschap. Rykel ten Kate overlijdt op 80-jarige
leeftijd op 31 december 1992 in het ziekenhuis in Goes.
Tentoonstellingen, onder meer:
In 2015 zijn in het Zeeuws Museum in het kader van de expositie ‘Schieten tegen het
vergeten’ onder meer foto’s uit de Tweede Wereldoorlog te zien uit de collectie van
Rykel ten Kate.
Publicaties, onder meer:
- Rykel Ten Kate; ‘Waer landt werd zee en zee werd landt’, (artikelenserie over Schouwen-Duiveland
in zes afleveringen); Amoeba (bondstijdschrift NJN), 1938. 5497 Verzameling R. ten
Kate, 1910-1993, inv.nr 15.
- Rykel ten Kate, De kustlichten van Schouwen, Kroniek van het Land van de Zeemeermin,
1988, 43-60. 5997 Bibliotheek Gemeentearchief Schouwen-Duiveland, inv.nr. 3373c.
Verwant archief
- 5497 Verzameling R. ten Kate, 1910-1993
- 5391 Natuur- en Vogelwacht Schouwen-Duiveland, (1936) 1949-1993
Aard van het materiaal en rechten
Rykel ten Kate bepaalt door middel van een codicil in 1989 dat al zijn "dia's, foto's
met corresponderende negatieven betrekking hebbende op de historie van en het leven
op Schouwen-Duiveland, met uitzondering van de natuurhistorische" bestemd zijn voor
het Streekarchivariaat Schouwen-Duiveland en Sint Philipsland.
Ten Kate heeft een gedeelte van zijn verzameling gereed kunnen maken voor overdracht.
Een beperkt deel had hij reeds overgedragen. Zijn plotseling overlijden verhinderde
de afwerking. Eén van zijn vrienden, T.W. Rosmolen, heeft dit werk in de geest van
Ten Kate voltooid. Eén van zijn andere vrienden, F. Beekman, bemiddelde ten aanzien
van een aantal onderdelen van deze schenking.
De foto’s van natuur en landschap op Schouwen-Duiveland berusten in de bibliotheek
van de Natuur- en Vogelwacht Schouwen-Duiveland.
Bij verwijzing naar dit archief zou bij voorkeur de volgende bronvermelding moeten
worden gebruikt: Zeeuws Archief (ZA), Fotoarchief R. ten Kate (1912-1992), cat.nr(s)
..., daarna verkort als: ZA, Kate, R. ten, fotoarchief, nr(s) ..
Bronnen en noten
(1) Gert van Engelen, Tweede Wereldoorlog. De verborgen schat: 260 privé-kiekjes van
Duitse soldaten op Schouwen-Duiveland; Special WereldRegio, 02-05-2014.
- Frans Beekman, Fotobeelden van de Stormvloed. Rykel ten Kate als fotograaf in de
watersnoodramp van 1953; artikel in: Kroniek van het Land van de Zeemeermin, januari
1993, 115-124.
- Huib Uil, Rykel ten Kate; Column in WereldRegio, 24-02-2012.
Overige literatuur:
- Busch, A.J., Rykel ten Kate, fotograaf in donkere dagen; artikel in: Historische
Reeks Oud-Gorcum, nr. 8 (1995); p. 165-178.
Subjects:
APEX
NOB
Zeeuwse Ankers
Kate, Rykel ten (1912-1992)
Kunst, Cultuur en Erfgoedbeheer