Geschiedenis van de archiefvormer
De overheid bemoeide zich aanvankelijk nauwelijks met de landbouw, ook in de 19e eeuw
een belangrijke bedrijfstak in ons land. Particuliere landbouwverenigingen hielden
zich bezig met de problemen op dat gebied. Na de grote landbouwcrisis in 1878 werd
de overheid actiever: bij KB nr. 28 van 16 september 1886 werd een landbouwcommissie
ingesteld. Een van de maatregelen die de commissie voorstelde was de benoeming van
Rijkslandbouw- en Rijkstuinbouwleraren (later consulenten genoemd). In 1890 werd in
Overijssel en Gelderland de eerste Rijkslandbouwleraar van Nederland aangesteld. Deze
was onder meer belast met het toezicht op proefvelden, het toezicht op het landbouwonderwijs
en het verstrekken van adviezen aan land- en tuinbouwers en aan provinciale en gemeentelijke
autoriteiten. [NOTE Peter Priester, Landbouwvoorlichting en bedrijfsontwikkeling in
Overijssel en de IJsselmeerpolders, 1890-1983 (Zwolle 1983) 1.]
Van 1892 tot 1898 ressorteerden het Rijkslandbouwonderwijs en de Rijkslandbouwvoorlichting
onder twee verschillende ministeries: landbouwonderwijs was ondergebracht bij de afdeling
Onderwijs van het Ministerie van Binnenlandse Zaken, terwijl de overige taken bij
de afdeling Landbouw van het Ministerie van Waterstaat, Handel en Nijverheid waren
geplaatst. Deze afdeling werd in 1898 ook naar Binnenlandse Zaken overgebracht. Sindsdien
zijn de onderdelen voorlichting en onderwijs op het gebied van de landbouw steeds
onder één ministerie gebleven: in 1901 was dat het Ministerie van Waterstaat, Handel
en Nijverheid, in 1905 dat van Landbouw, Handel en Nijverheid (afdeling V).
In 1906 veranderde de afdeling Landbouw in de directie van de Landbouw (bij KB van
7 maart, nr. 12, gewijzigd bij KB van 30 september 1913, nr. 63 en opnieuw vastgesteld
bij KB van 20 mei 1914, nr. 55), die nadien onder verschillende departementen ressorteerde.
Deze directie van de Landbouw kreeg een aantal afdelingen. Van 1906-1939 ressorteerden
de consulenten onder één van die afdelingen.
De taak van de Rijksconsulent bestond vooral uit voorlichting, onderzoek en onderwijs.
In de jaren dertig kreeg de Rijkslandbouwvoorlichtingsdienst de beschikking over rayonassistenten
(de latere bedrijfsvoorlichters) die zich bezig gingen houden met de directe voorlichting
aan boeren en tuinders. [NOTE Priester, Landbouwvoorlichting 2.] Na de tweede wereldoorlog
vond een verschuiving plaats in de taakuitvoering. Was de voorlichting aanvankelijk
gericht op de individuele boer, in de jaren vijftig en zestig werd deze meer groepsgericht.
Dit kwam o.a. tot uiting in activiteiten met betrekking tot de streekverbetering en
de voorlichting in ruilverkavelingsgebieden.
Tot 1963 was er alleen sprake van regionale consulentschappen die direct onder de
directies op het departement ressorteerden. In 1963 werd in elke provincie een Provinciale
Directie voor de Landbouwvoorlichting ingesteld met aan het hoofd een hoofdingenieur-directeur.
Deze had de taak om de werkzaamheden van de verschillende consulenten te coördineren.
Hij werd tevens secretaris van de in 1954 ingestelde raden voor de landbouwvoorlichting.
Onder meer werden in die Raden ook de voorlichtingsprogramma's met het bedrijfsleven
doorgesproken. Naast de voorlichting werd de uitvoering van de regelingen een belangrijk
instrument van de dienst. De HID's kwamen elke maand met de plaatsvervangend Directeur-generaal
voor de Landbouw en de Voedselvoorziening in vergadering bijeen. Via deze bijeenkomsten
werden de HID's direct in kennis gesteld van de belangrijkste beleidsonderwerpen.
Zij gaven de informatie weer door aan de consulenten. Anderzijds informeerden de HID's
de directies van het ministerie over provinciale ontwikkelingen. [NOTE Bijlage 1 van
het Deelrapport 44: Land- en tuinbouw van het Tweede Kamerstuk 16625 Heroverweging
colletieve uitgaven (Rijksbegroting) (zittingsjaar 1981-1982) nr. 53]
In 1968 begon men te praten over een vernieuwde opzet van de Rijkslandbouwvoorlichtingsdienst.
De toenemende specialisatie op de land- en tuinbouwbedrijven en de noodzaak over de
nieuwste kennis te kunnen beschikken vroegen een goed functionerend, nauw samenwerkend
team van landbouwvoorlichters. Tot de uitgangspunten van de reorganisatie behoorde
verder het verkrijgen van een nauwe samenwerking met landbouworganisaties en het bedrijfsleven
in het algemeen op voorlichtingsgebied om met een doeltreffende begeleiding van boer
en tuinder te bereiken, zowel in technisch-economisch als in sociaal opzicht. De gevoerde
besprekingen leidden uiteindelijk tot de opheffing van de bestaande 58 consulentschappen
in 1969, en de instelling van 42 nieuwe diensten. Voorts werden consulentschappen
voor veredelingsproductie ingesteld. Deze consulentschappen kwamen in de plaats van
onder meer de vroegere pluimveeteelt-consulentschappen. [NOTE Inleiding van de Inventaris
van het archief van de Rijksconsulentschappen in de provincie Overijssel (1900) 1923-1988
(Winschoten 2000) CAS inventaris 397, 6. Ook wel: Inventaris van de Rijksconsulentschappen
in de provincie Overijssel, Historisch Centrum Overijssel (HCO) toegangnummer 619.]
In hetzelfde jaar werd de Provinciale Directie voor de Landbouwvoorlichting hernoemd
in de Provinciale Directie voor de Bedrijfsontwikkeling.
Per 1 januari 1984 werd het provinciaal apparaat van het Ministerie van Landbouw en
Visserij gereorganiseerd en werden de functies van hoofdingenieur voor de Bedrijfsontwikkeling,
hoofdingenieur directeur voor Landinrichting, Grond- en Bosbeheer en van inspecteur
Natuurbehoud en Openluchtrecreatie opgeheven en vervangen door en directeur Landbouw
en Voedselvoorziening (LaVo), een directeur Landelijke Gebieden en Kwaliteitszorg
(LK) en een inspecteur Landinrichting (Li).
College van overleg voor de landbouw in de provincie Zeeland
Het College van Consulenten was een overlegorgaan van de rijksconsulenten in de provincie.
Het voorzitterschap lag bij een landbouwconsulent. Vanaf 1963 werd dit overlegcollege
verbreed en werden ook de provinciale diensten en directies van het Ministerie van
Landbouw en Visserij hierin opgenomen. Dit overlegorgaan kreeg de naam College van
Overleg voor de Landbouw.
De samenstelling van het College van Overleg voor de Landbouw in de provincie Zeeland
was als volgt: namens de Rijkslandbouwvoorlichtingsdienst de hoofdingenieur-directeur,
de consulenten met een ambtsgebied en de aan deze functionarissen toegevoegde ingenieurs,
namens de Cultuurtechnische Dienst de hoofdingenieur-directeur en de aan deze functionaris
toegevoegde ingenieurs, namens Directie Landbouwonderwijs de inspecteur van het landbouwonderwijs
en de directeuren van de middelbare en hogere scholen, namens Staatsbosbeheer de houtvesters,
de bosbouwconsulenten, de natuurbeschermers en de landschapsconsulenten, namens de
Veeartsenijkundige Dienst de inspecteurs en de adjunct-inspecteurs en namens de Directie
van de Voedselvoorziening de provinciale voedselcommissaris.
Het College kwam twee á drie keer per jaar bijeen om landbouwkundige problemen te
bespreken. De vergaderstukken moesten in twaalfvoud opgemaakt worden. De voorzitters
werden sinds 1963 aangewezen voor een periode van vier jaar. Voor deze functie kwamen
de Hoofdingenieur-directeur van de Landbouwvoorlichting en de hoofdingenieur voor
de Cultuurtechnische Dienst in aanmerking. De voormalige voorzitters hebben hun dossiers
en bescheiden, die betrekking hebben op de taak als voorzitter overgedragen aan de
nieuwe voorzitter(s). Vanaf 1967 was het de bedoeling dat de functie van voorzitter
voor een periode van twee jaar om en om bekleed werd door de Hoofdingenieur-directeur
van de Rijkslandbouwvoorlichting, van de Cultuurtechnische Dienst, van Staatsbosbeheer
en de regionale inspecteurs van het landbouwonderwijs. De volgorde werd door de functionarissen
zelf bepaald. Men lijkt in Zeeland afgeweken te hebben van dit schema, zodat in de
praktijk C.W.C. van Beekom, hoofdingenieur-directeur van de rijkslandbouwvoorlichting,
voorzitter was van maart 1963 tot en met mei 1967 en D. van der Zaken, hoofdingenieur-directeur
van de Cultuurtechnische Dienst, van juni 1967 tot en met 1970. De Provinciale Directie
voor de Bedrijfsontwikkeling bleef fungeren als secretariaat.
Het archief van de Provinciale Directie voor de Bedrijfsontwikkeling kan als afgesloten
worden beschouwd, daar deze directie per 1 januari 1984 is omgezet in de Provinciale
Directie voor de Landbouw en Voedselvoorziening. Het archief van het College van Overleg
kan eveneens als afgesloten worden beschouwd.
Verantwoording van de bewerking
Aangezien de archieven van de Provinciale Directie voor de Bedrijfsontwikkeling in
Zeeland niet naar het Nationaal Archief, maar naar een Regionaal Historisch Centrum
worden overgebracht, is er extra aandacht besteed aan het bewaren van de context van
het archief. Het gaat hier met name om archiefbescheiden die indien het archief overgebracht
zou zijn naar het Nationaal Archief, elders in het Nationaal Archief te vinden zou
zijn, maar waarvan de informatie geheel ontbreekt in de regionale archieven. Dit betekent
in de praktijk dat er een aantal stukken van vernietiging zijn uitgezonderd die de
belangstellende meer informatie opleveren over de organisatie van de dienst, zoals
stukken betreffende de instelling van de Provinciale Directie voor de Bedrijfsontwikkeling
en de uiteindelijke omzetting in de Provinciale Directie voor de Landbouw en Voedselvoorziening.
Tevens is ervoor gekozen om de personeelsdossiers van diensthoofden (in dit geval
de Hoofdingenieur-directeur voor de Bedrijfsontwikkeling en de onder de Provinciale
Directie vallende consulenten) van vernietiging uit te zonderen. In het archief is
ook het personeelsdossier van H.P. de Bruin, de rijkslandbouwconsulent voor de Zeeuwse
Eilanden aangetroffen. Dit is mogelijk aangezien de Provinciale Directie voor de Bedrijfsontwikkeling
de personeelszaken van de regionale consulentschappen verzorgde.
De omvang van het archief was voorafgaand aan de bewerking circa 27,25 meter. Na de
bewerking resteerde 2,875 meter te bewaren materiaal.
Ordening van het archief
Het archief is geordend naar de oorspronkelijke archiefcode van het Ministerie van
Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening. De benaming van de rubrieken is zoveel mogelijk
overgenomen uit de oorspronkelijke code. Alleen daar waar de benaming van de rubriek
niet (voldoende) overeenkomt met de inhoud van de stukken die zich daarin bevinden
is een andere benaming gekozen. Deze nieuwe benaming komt overeen met de benaming
volgens het Registratuurplan van het ministerie van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening
(Den Haag 1955). Een voorbeeld hiervan is rubriek 07.77, dat door de archiefvormer
aangeduid wordt als Vergaderingen, maar waarin zich ook voorlichtingsprogramma’s en
maand- en jaarverslagen bevinden. De benaming volgens het registratuurplan, Notulen
van vergaderingen, algemene rapporten en statistieken, dekt de inhoud van de stukken
veel beter en is dan ook overgenomen.
Aanwijzingen voor de gebruiker
Bij verwijzing naar dit archief zou bij voorkeur de volgende bronvermelding gebruikt
moeten worden: Zeeuws Archief (ZA), archief Provinciale Directie voor de Bedrijfsontwikkeling
in Zeeland (PDBZ), inv.nr(s) ...
