#guid
0F376260CECA4ED4A0503520B77C4BC7
Toegang
Inventaris
Gemeente
Oude IJsselstreek
Algemeen
Deze inventaris bevat beschrijvingen van de bestanddelen van een belangrijk deel van
(de oorspronkelijke) archieven van schoolorganisaties die in 1985 samen de Christelijke
Basisschool de Hoeksteen te Gendringen vormden. Welbeschouwd betreft het hierbij beschreven
archief een uit meer archieven samengesteld geheel. In 1871 werd in het dorp Gendringen
de Evangelische Bewaar-, Naai en Breischool opgericht, een stichting die overging
in de Evangelische Kleuterschool. Met het tot stand komen van de wet op de basisscholen
in 1985 ging deze kleuterschool met de Christelijk Nationale School op in de Protestants
Christelijke Basisschool 'de Hoeksteen' te Gendringen. De archieven van deze scholen
werden daarmee ook samengevoegd. De in deze inventaris beschreven archiefstukken zijn
alle laatstelijk afkomstig uit het schoolgebouw van de basisschool 'de Hoeksteen'
aan de Oosterstraat te Gendringen.
De Christelijk Nationale School, sinds 1985 Christelijke Basisschool De Hoeksteen
De oudst overgeleverde informatie over de Christelijk Nationale School te Gendringen
dateert uit 1893. Zeven mannen richtten toen de 'Vereeniging voor Christelijk Nationaal
Schoolonderwijs in het dorp Gendringen' op. Kennelijk bestond de behoefte aan meer
leerstellig onderwijs en nam een aantal mensen geen genoegen meer met het onderwijs
dat ter plaatse in de enige school, een openbare, gegeven werd. Feit is dat er in
de plaatselijke Hervormde kring onrust bestaan had over de koers van de kerk die volgens
sommigen teveel afweek van de 'rechtzinnige' lijn. In 1887 en 1888 was een aantal
leden om die reden uit de hervormde gemeente getreden om vervolgens lid te worden
van de in 1887 opgerichte Gereformeerde Dolerende kerk Gendringen-Wisch.
Van de diaconie van de Hervormde gemeente werd aan de IJsselstraat een stuk grond,
een deel van de zogenoemde 'Armenkamp'(of 'Pavordskamp'), in eeuwige erfpacht verkregen
voor een schoolgebouw met onderwijzerswoning. De bestuursleden werkten door het houden
van collectes en door het werven van leden voor de vereniging aan de vorming van het
nodige kapitaal.
Bakstenen werden gekocht en om niet aangevoerd door boeren met paard en wagen. De
stenen werden opgetast op het erf van boer Westerveld, tegenover het bouwperceel dat
gelegen was op de hoek van de IJsselstraat met de weg naar de IJsselweide (later 'IJsselweg'
geheten). Op 24 mei werd de bouw aanbesteed. Op 9 oktober 1893 werd F.H.B. Alers uit
Burgwerd benoemd als het hoofd van de nieuwe school in de advertentie was gevraagd
om: 'een hoofdonderwijzer, Ned. Herv. van waarlijk Christelijke beginselen'. Toen
de school op 28 december 1893 in gebruik genomen werd, waren 60 kinderen aangemeld,
waarvan er 40 konden worden geplaatst. De overigen moest wachten tot een tweede onderwijzer
'gevonden' was. De notulen van de bestuursvergaderingen en van de ledenvergaderingen
getuigen van de ontwikkelingen die plaats vonden. Veel inspanningen kostte het om
de school financieel in stand te houden. De gelijksschakeling van het bijzonder onderwijs
door de schoolwet van 1921 met het openbare onderwijs (wat financiële ondersteuning
door de overheid betreft) bracht opluchting.
Een dieptepunt in de geschiedenis van de school was de zogeheten 'Gendringse schoolkwestie'.
Het betrof een conflict dat in 1917 ontstond tussen het schoolbestuur en diens voorzitter
ds. J. van Dorp. Het meningsverschil escaleerde zodanig dat ds. Van Dorp uit het bestuur
trad en dat bestuursleden onder kerkelijke tucht werden geplaatst (uitsluiting van
het avondmaal). Ds. Van Dorp richtte in 1924 in Gendringen een tweede Christelijke
school op, de zogeheten 'school van de Kerkeraad' of 'Nederlandsch Hervormde School'.
Deze school werd door de gemeente (daartoe wettelijk verplicht) onderdak geboden in
het voormalige gebouw van de openbare school. Ouders van schoolgaande kinderen werden
zo gedwongen openlijk partij te kiezen met alle gevolgen van dien. In 1931 ging de
school van de kerkenraad wegens gebrek aan leerlingen en andere problemen ter ziele
en raakten de tegenstellingen in de protestante gemeente door veranderingen in het
personele vlak meer op de achtergrond.
De Christelijk Nationale School werd niet enkel bevolkt door leerlingen uit het dorp
Gendringen maar ook uit nabij gelegen buurtschappen en het dorp Megchelen en omgeving.
In Megchelen was de openbare school in 1928 omgezet in een r-.k. school zodat voor
kinderen met een protestants-christelijke achtergrond een andere oplossing gezocht
moest worden. Het gemeentebestuur kwam met de ouders overeen dat het vervoer van hun
kinderen van Megchelen naar de school in Gendringen geregeld zou worden. Zulks geschiedde
in de vorm van een schoolbus. In tijden dat geen motorisch vervoer plaats kon vinden
werd een paard voor een wagen gespannen. Dat was het geval tijdens de Duitse bezetting
(1940-1945).
Gedurende het laatste oorlogsjaar (1944/45) werd het schoolgebouw gevorderd door de
Wehrmacht. Ook diende de school toen een tijd als hospitaal voor de verpleging van
mishandelde en verzwakte Nederlandse dwangarbeiders uit het werkkamp (Ausländerlager
Groin) bij het Duitse Rees. De kinderen kregen die tijd les in de Ned. Herv. Kerk.
In de jaren vijftig drong de behoefte aan een nieuw schoolgebouw zich op. Het oude
gebouw vertoonde vele gebreken waarvan enkele, zoals tekort schietend sanitair (één
kraan voor 120 kinderen in 1959) - volgens de schoolarts - zeker bedreigend waren
voor de gezondheid. Uiteindelijk zou de voorbereiding voor nieuwbouw aan de Oosterstraat,
gehinderd door bezuinigingen, ruim 14 jaar in beslag nemen. In 1969 kon eindelijk
worden verhuisd naar het nieuwe vierklassige gebouw met aula.
In 1985 trad de wet op het basisonderwijs in werking hetgeen inhield dat de in oorsprong
uit 1871 daterende Evangelische kleuterschool met de lagere school werd samengevoegd.
In 1988 was de school aan de Oosterstraat na een verbouwing in staat om ook de kleuters
opvang te bieden. 'De Hoeksteen' werd de naam van de aldus gevormde basisschool.
In het boekje dat in 1993 uitgegeven werd ter gelegenheid van de 100-jarige jubileumviering
vinden we diverse anekdotes van oud-leerlingen en een enkele leerkracht die inzicht
geven in de sfeer en de historie van deze school.
In diezelfde publicatie, is de volgende lijst van schoolhoofden opgenomen:
F.H.B. Alers 1893-1902
J. Visser 1902-1905
A.L. Soetekouw 1905-1911
A. de Geus 1911-1920
G. de Ru 1920-1925
G.J. Westerveld 1925-1926 (tijdelijk hoofd)
D. Kuit 1926-1931
J. Kamerbeek 1931-1970
D. Mik 1970-1985
J. Sevink 1985-1990
H. Hendertink 1990-
De Evangelische Bewaar-, Naai- en Breischool, later Evangelische Kleuterschool
Op 28 december 1871 werd aan straat 'de Achterkerspel' (in de volksmond 'de Klep')
te Gendringen de nieuwgebouwde bewaarschool in gebruik genomen. Hoewel officieel sprake
was van de Evangelische Bewaar-, Naai- en Breischool, sprak de hervormde predikant
Herman Dirk Ouwersloot bij de opening uit dat de school bedoeld was voor alle gezindten.
Blijkens de statuten van de beherende stichting bestond het bestuur uit 'Heeren en
Dames'. Prominente inbreng had steeds de familie Luyken van Huis Landfort waarvan
de bewoners ereleden van het bestuur waren en als begunstigers optraden. Ook werd
op de school onderwezen in de nuttige handwerken. Over deze laatste taakstelling is
weinig bekend. Uit de financiële administratie blijkt in elk geval dat in 1924-1926
nog schoolgelden ontvangen werden voor handwerken/breischool/naaischool.
Het door ds. Ouwersloot ruimhartig uitgesproken welkom aan 'andersdenkenden' ten spijt,
ontwikkelde de school zich tot een overwegend protestantse instelling, hoewel ook
enkele joodse kleuters hun weg naar het gebouw vonden. De school was dan ook op grond
van de hervormde kerkvoogdij gebouwd en de bestuursvergaderingen werden tot in 1941
voorgezeten door de hervormde predikant. Sinds 1952 werd het voorzitterschap wisselend
bekleed door J. Kamerbeek, hoofd der Christelijke Nationale School en door J.W. Jansen,
hoofd van de Centrale Openbare Lagere School.
In de bewaarschool was ook een woning gebouwd, aanvankelijk werd deze bewoond door
de hoofdonderwijzeres. Na het overlijden van juffrouw Hilligje Goetzee (1923) werd
de woonruimte vrij verhuurd. Direct na de oorlog werd het gebouw tijdelijk gehuurd
door de Politieke Opsporings Dienst die er politieke delinquenten in onderbracht.
Nieuwe eisen van overheidswege en de kleuteronderwijswet van 1955 maakte een einde
aan de vrijblijvende wijze waarop de school tot dan toe was beheerd. Zo werden aan
het personeel tot aan 1950 geen opleidingseisen gesteld. De stichtingsvorm werd vernieuwd
en de naam veranderde in Evangelische Kleuterschool. Lekkage en tocht maakten dat
de wens naar een nieuw gebouw sterker werd. Op 10 juli 1961 werd derhalve de nieuwe
Evangelische Kleuterschool aan de ds. Van Dorpstraat geopend. Het oude gebouw aan
de Achterkerspel werd in 1968 gesloopt.
Volledig los geraakt van de band met de Centrale Openbare Lagere School die door verplaatsing
in de jaren '80 meer een aangelegenheid van het verderop gelegen dorp was geworden,
ging de Evangelische Kleuterschool in 1985 met de Christelijk Nationale School aan
de Oosterstraat organisatorisch op in de Christelijke Basisschool 'De Hoeksteen'.
De archieven
De in deze inventaris beschreven archieven zijn, hoezeer dan ook historisch waardevol,
allerminst volledig te noemen. De series kasboeken zijn enigszins compleet. De notulen
van de Christelijke Nationale School vertonen een groot hiaat (periode 1941-1967).
Voorts ontbreken stukken als bijlagen bij de rekeningen en stukken betreffende scholenbouw,
activiteiten die enkele malen hebben plaats gehad en die doorgaans toch veel archief
opleveren. Ook zijn geen stukken betreffende personeel (dossiers) en leerlingen (leerlingenlijsten)
e.d. ter bewaring overgedragen. Bij de inventarisatie in oktober 2009 werden geen
stukken vernietigd.
Het archief, waarvan de bestanddelen in een goede staat verkeren, heeft een omvang
van 0,875m.
Doetinchem, mei 2011
P. Bresser.
De overige archiefbestanddelen van deze school zijn beschreven onder SARA nr. 1009
Doetinchem, 9 juli 2018
Openbaarheid
Het archief is geheel openbaar.
Bronnen en literatuur
Gedenkboek getiteld: 1893-1993 Van "Christelijke Nationale School" tot "Hoeksteen"
(1993)
Bresser, P. 'Er is eene bewaarschool', artikel in periodiek 'de Ganzeveer'(Oudheidkundige
Vereniging Gemeente Gendringen), nr. 32, juni 2001, blz.7-18.
Inventaris van het archief der Nederlanse Hervormde gemeente Gendringen-Megchelen-Netterden
1725-1960 (1986), Inleiding.
Subjects:
Onderwijs en Wetenschap
Christelijke Nationale School Gendringen
Evangelische Bewaar-, Naai- en Breischool Gendringen
Evangelische Kleuterschool Gendringen
Christelijke Basisschool de Hoeksteen Gendringen