#guid
60F0162A73B74606BDB8B03D374B39EF
Toegang
Plaatsingslijst
Gemeente
Winterswijk
De markenverdeling
Oorspronkelijk behoorden de woeste gronden aan de landsheer, die zich voor het recht
van ontginning en andere gebruiksrechten liet betalen. Markengronden bestonden uit
door een aantal boerderijbewoners en grootgrondbezitters in gemeenschap bezeten woeste
gronden, waar zij hun vee weidden, plaggen en turf staken en hout hakten. De rechthebbenden
of geërfden stelden in hun vergaderingen eigen regels vast voor het gebruik en beheer
van markengrond en kozen hun eigen bestuur.
In de loop van de 18e eeuw werden marken steeds meer beschouwd als een economische
belemmering voor de ontwikkeling van de landbouw. Tijdens de Bataafse Republiek en
het Koninkrijk Holland kwam wetgeving tot stand ter bevordering van de verdeling van
de markengronden, maar de uitvoering bleef steken in de politieke ontwikkelingen.
Pas in de loop van de 19e eeuw kwam de markenverdeling op gang. In Winterswijk handelde
het gemeentebestuur daarbij als rechtsopvolgster van de voormalige marke van Dorp
& Dorpbuurt, terwijl de burgemeester tevens optrad als toezichthouder op de verdeling
van de overige marken uit hoofde van zijn functie als oppermarkerichter.
Na de opheffing van de markenorganisaties en verdeling van de markengronden werd het
beheer van de onverdeelde gronden en het onderhoud van wegen, waterleidingen, bruggen
en duikers meestal opgedragen aan een intern gekozen commissie van toezicht. Ingevolge
de Markewet werden de voormalige markenwegen vanaf 1886 opgenomen in de gemeentelijke
wegenleggers. De onderhoudsplichtigen stonden sedertdien geregistreerd en de markenwegen
werden voortaan jaarlijks geschouwd. In de loop van de 19e en 20e eeuw namen de gemeentebesturen
meestal de markewegen over in eigendom, tegen betaling van een afkoopsom voor het
beheer en onderhoud.
De Winterswijkse marken werden definitief verdeeld in: Brinkheurne: 1864; Corle: 1839;
Dorp en Dorpbuurt: 1856; Henxel: 1855; Huppel: 1847; Kotten: 1841; Meddo: 1858; Miste:
1839; Ratum: 1866; Woold: 185
Literatuur:
= Bruchhausen, A. Anweisung zur Verbesserung des Ackerbaues und der Landwirtschaft
Münsterlandes. (Münster 1790) Herdruk Vreden 1982. [18e eeuwse landbouwvoorlichting]
= Pleyte, A.M. De rechtstoestand der marken in Nederland. Leiden 1879
= Wijnbergen, A.I.M.J. van. Onze marken onder de werking der wet van 10 mei 1886.
Arnhem 1893
= Sloet, mr. J.J.S. baron. Geldersche markerechten. Den Haag 1911-1913
= Martens van Sevenhoven, A.H. Geschiedkundige atlas van Nederland - marken in Gelderland.
Den Haag 1925
= Demoed, H.B. Mandegoed, schandegoed - de markeverdelingen in Oost-Nederland in de
19e eeuw. Zutphen 1987
= Sikkink, J.H. Markewegen ingevolge de markegrondverdeling 1835-1840 in de gemeente
Winterswijk. Winterswijk 1980; zie: Achterhoeks Archief, documentatie Winterswijk
nr. 97
De collectie.
De collectie documentatie van markenverdelingen in de gemeente Winterswijk bestaat
uit:
1) Kaarten, opgemaakt in opdracht van het Gemeentebestuur, als rechtsopvolgster van
het bestuur van de marke van Dorp & Dorpbuurt.
2) Kaarten, gedeponeerd ingevolge de toezichthoudende taak van de burgemeester als
opper-markenrichter.
3) Kopieën van kaarten en verdelingsadministratie van Winterswijkse marken, verzameld
door de gemeentelijke opzichter buitengebied J.H. Sikkink. Deze genoot veel vertrouwen
in de plaatselijke plattelandsgemeenschap door zijn kontaktuele eigenschappen en grote
kennis van de plaatselijke buurtschappen, hun bewoners, zeden en gebruiken. Nazaten
van voormalige bestuurs- en commissieleden van plaatselijke marken gaven hem derhalve
originele bescheiden te leen ter reproductie. De aldus gevormde verzameling reproducties
bevond zich in zijn werkkamer in het gebouw van de Dienst Gemeentewerken en is te
beschouwen als de aanvulling op zijn werkbestand van reeds aanwezige originele kaarten.
De gemonteerde kopiekaarten waren ook genummerd en geregistreerd in de catalogus van
de gemeentelijke kaartenverzameling.
De verdelingskaarten zijn meestal samengesteld uit gedeelten van meerdere kadastrale
bladen, soms van meer dan één sectie. Het aantal bladen en de opschriften van verdelingskaarten
komen echter meestal niet overeen met die van de kadastrale bladen. De verdelingskaarten
bevatten naast kadastrale perceelsnummers ook kavel- of leggernummers. De onderzoeker
zal voor een bepaald kadastraal blad soms meer dan één verdelingskaart moeten raadplegen.
Ter vergelijking zie: Kadastrale atlas Gelderland 1832, deel Winterswijk. Arnhem 2007.
De reproducties van particuliere bescheiden zie Archivalia van verdelingscommissies.
De gemonteerde kopiekaarten zijn echter om praktische redenen als formaat en berging
in de kaartenserie opgenomen. De door Sikkink vermelde dateringen van markenverdelingen
zijn helaas vaak onnauwkeurig.
Markenarchieven behoorden krachtens de Markenwet 1886 te worden overgedragen aan het
Rijksarchief in Gelderland. De collectie Markenarchivalia van het Gelders Archief
bevat echter alleen stukken uit Ratum. Zie ook de bevindingen van Sloet in Geldersche
Markenrechten.
Van enkele oudere markenarchieven (Meddo, Huppel, Henxel) is bekend, dat ze zijn verloren
gegaan. In huisarchieven van grondeigenaren en vroegere markenbestuursleden berusten
echter nog vaak verdelingsbescheiden zoals notulen, kaarten e.d. (Kotten, Meddo, Woold).
Voor overige archivalia zie ook :
Bestand 0263 Gemeentebestuur van Winterswijk, inv.nrs.:
Algemeen: 36, 44, 3665; Brinkheurne: 3693, 3761; Corle: 3690, 3698, 3790; Dorpbuurt:
2974, 3653, 3685; Henxel: 49, 62, 2960, 4052; Huppel: 3653, 3689; Kotten: 3665, 3687,
3691, 3785; Meddo: 3695, 3696, 3698, 3699; Miste: 3690, 3790; Ratum: 3665, 3694; Woold:
3665, 3686-3688.
Bestand 0725 Collectie Hesselink, inv.nrs.:
Dorpbuurt: 28, 35 (Colenberger veen); Huppel: 27; Henxel: 27; Meddo: 2, 28; Woold:
1.
Commissie tot Ontbinding van de marke van Dorp & Dorpbuurt zie bestand 0263 Gemeentebestuur
van Winterswijk onder Gedeponeerde archieven.
Geërfdenprotocollen van Winterswijk 1679-1834 zie bestand 0724 Plaatselijk bestuur
van Winterswijk, inv.nrs. 4 en 5.
Marke van Brinkheurne zie bestand 0819 Commissie van toezicht van de Mark van Brinkheurne
1865-1925.
Marke van Miste zie bestand 0263 Gemeentebestuur van Winterswijk onder Gedeponeerde
archieven.
Subjects:
Eigendom, bezit en belastingen