Naam van de collectievormer en diens plaats in groter organisatorisch verband, eventuele
naamswijzigingen
J.P. Kooger, geboren 1932 te Amsterdam, was naast zijn werkzame leven als wetenschappelijk
documentalist, laatstelijk bij de KEMA te Arnhem, ook privé een bevlogen onderzoeker.
In de jaren '70 en '80 verschenen tal van publicaties van zijn hand, zowel over historische,
wetenschappelijke en technische onderwerpen, als over religieuze zaken, onder andere
in de populair-wetenschappelijke reeks Actuele Onderwerpen van de stichting IVIO te
Lelystad (AO-reeks). Hij schreef daarnaast ook verhalen en gedichten en publiceerde
meestal onder zijn roepnaam Hans Kooger.
De collectie
De hieronder beschreven collectie beperkt zich in hoofdzaak tot de verzamelde documentatie,
correspondentie en foto's betreffende de geschiedenis van de joodse gemeenten in de
Achterhoek. De archiefvormer voegde een meerwaarde toe, door zijn correspondentie
en interviews met inmiddels overleden informanten en foto's van sindsdien gewijzigde
situaties. Hij legde daarmee mondelinge en visuele informatie vast, die reeds is verdwenen.
Deze verzameling werd afgesloten na het verschijnen van zijn overzichtspublicatie
'Het oude volk - Kroniek van joods leven in de Achterhoek, Liemers en het grensgebied'
in 2001. De documentatie bevat echter meer artikelen en betreft meer joodse gemeenten,
dan in deze overzichtspublicatie beschreven staan.
Taken of bemoeienissen van de collectievormer en de wijzigingen daarin
In de periode 1972-2000 onderhield Kooger intensief kontakt met archiefdiensten,
bibliotheken en musea, joodse families en instanties, wetenschappelijke en amateur-onderzoekers.
Hij was ook aktief betrokken bij een landelijk projekt voor de inventarisatie van
joodse grafzerken, dat in 1976 werd opgezet door de rijksarchivaris in Groningen ter
documentatie van het afnemend aantal joodse begraafplaatsen in Nederland. Dit projekt
werd in de Achterhoek gecoördineerd door het Staring Instituut te Doetinchem. De
foto's werden gemaakt door Kooger zelf en J. Gal te Silvolde. De hebreeuwse teksten
werden getranscribeerd door A.S. Rodrigues Pereira in Den Haag, H. Beem te Hilversum
en G.J. Sylvain Kahn in Israel. Kooger ging vaak zelf in Achterhoek, Liemers en aangrenzende
regio's rond om plaatselijk mensen te interviewen en foto's te maken en spoorde ook
nazaten en informanten elders op. Hij beschreef aanvankelijk afzonderlijk de geschiedenis
van de joodse gemeenten van Bredevoort, Brummen (met Bronkhorst en Steenderen), Doesburg,
Gendringen, Zevenaar en de Kleefse enclaves in de Liemers. Andere auteurs publiceerden
over de joodse gemeenten van Aalten, Borculo (inclusief Eibergen, Groenlo, Lochem,
Neede, Ruurlo), Hengelo (G) en Zutphen. Collega-auteurs zoals S. Laansma en P. Lurvink
stelden belangeloos hun aanvullende gegevens ter beschikking. Kooger bundelde de onderzoeksresultaten
betreffende de geschiedenis van al deze joodse gemeenten, aangevuld met gegevens uit
het Duitse grensgebied, in zijn overzichtswerk 'Het Oude volk - Kroniek van joods
leven in de Achterhoek, Liemers en het grensgebied' (Doetinchem 2001). Kooger publiceerde
daarnaast zowel literair als documentair over tal van andere onderwerpen, waarvan
echter weinig in dit bestand aanwezig is.
Omvang van de collectie
Het aan het Streekarchivariaat geschonken bestand omvatte 24 dozen, tesamen 3 meter.
In december 2017 werd door het Gelders Archief te Arnhem een afgedwaald deelbestand
overgedragen. Dit bestand 1171 J.P. Kooger bestond uit twee afgedwaalde dozen met
foto's en ander illustratiemateriaal betreffende hetzelfde onderzoek. Deze aanvulling
is nu weer verenigd met het hoofdbestand. Na opschoning en aanvulling bedraagt de
omvang circa 2,5 meter.
Openbaarheid
Er zijn geen beperkingen aan de openbaarheid.
Oorspronkelijke structuur/opbouw
Kooger deponeerde na de publicatie van 'Het Oude volk' zijn collectie documentatie
en foto's betreffende joodse gemeenten in de Achterhoek en Liemers in 2001 bij het
streekarchivariaat Regio Achterhoek. De stukken waren globaal alfabetisch geordend
op de naam van de gemeente of vestigingsplaats en geborgen in genummerde archiefdozen.
De inhoud is gevarieerd, bestaande uit kombinaties van notities, kopieën van documenten,
correspondentie, foto's, krantenknipsels en gepubliceerde artikelen. Twee afgedwaalde
dozen afkomstig van Kooger met gedocumenteerde foto's betreffende hetzelfde onderwerp
werden door het Gelders Archief te Arnhem overgedragen en door de inventarisator aan
het bestand toegevoegd.
Als serie zonder verband met het hoofdbestand werd daarin bovendien een diaserie aangetroffen
betreffende harmonie- en fanfarekorpsen in Angerlo, Babberich, Didam, Duiven, Giesbeek,
Groessen, Lathum, Lobith, Nieuw-Dijk, Ooy, Oud-Zevenaar, Pannerden, Wehl, Westervoort,
Zevenaar.
Verantwoording van de inventarisatie
De indeling per gemeente of vestigingsplaats is gehandhaafd. De inhoud van het bestand
betreft niet alleen joodse gemeenten in Oost-Gelderland, maar ook in aangrenzende
regio's in Nederland, zoals de Veluwezoom, de Betuwe en Noord-Limburg, en in de Duitse
deelstaat Nordrhein-Westfalen, zoals het Münsterland en de regio Niederrhein. Eeuwenlang
was er een instroom van joodse emigranten uit Oost-Europa via Duitsland naar Nederland.
De meeste joodse gemeenten waren klein en er bestonden vaak onderlinge sociale, genealogische
en economische verbanden tussen joodse gemeenschappen in verschillende plaatsen en
regio's. Het bestand is een afspiegeling van dit brede onderzoeksveld. Afgedwaalde
stukken uit bestand 1171 van het Gelders Archief te Arnhem zijn ingevoegd onder vermelding
van de oude orde als GA 1171 en de inventarisnummers 1 en 2 als /1 en /2.
De collectie is een combinatie van archief en documentatie. Deze samenvoeging is door
de inventarisator gehandhaafd. Aantekeningen, correspondentie en verslagen van de
archiefvormer berusten bij de documentatie van de onderwerpen, waarbij zij zijn aangetroffen
en waarop zij betrekking hebben. Deze combinatie veroorzaakt enige problemen bij de
datering. De stukken zijn daarom waar mogelijk gedateerd naar het tijdstip waarop
zij zijn gevormd, onder vermelding van de onderzochte periode, aangezien de inhoud
meestal onderwerpen van oudere datum betreft. Kooger was een aktief onderzoeker en
publicist met een brede belangstelling en hield zich daarnaast bezig met publikaties
over plaatselijke historie, religieuze onderwerpen, biografieën van wetenschappers
en allerlei wetenschappelijke onderwerpen. Helaas zijn daarvan in dit bestand weinig
stukken aanwezig. Aangetroffen stukken, die buiten de hoofdcategorie vallen, zijn
geplaatst in de rubriek betreffende overige onderwerpen.
Toegepaste selectie
Voor zover desbetreffende originele stukken berusten bij het Erfgoedcentrum Achterhoek
en Liemers te Doetinchem, zijn kopieën uit bevolkingsregisters en van bescheiden uit
rechterlijke en notariële archieven verwijderd. Eveneens geldt dit voor kopieën van
stukken betreffende de Tweede Wereldoorlog, afkomstig uit politiearchieven , waarvan
de originelen niet raadpleegbaar zijn zonder toestemming van de bewaargever. Kopieën
van boeken zijn verwijderd, de publicatiegegevens opgenomen. Schadelijke fotokopieën
zijn vervangen. Dubbele exemplaren van bescheiden en omslagen of hechtmiddelen van
schadelijk materiaal zijn verwijderd.
Literatuur- en andere bronnen
Agt, J.F. van. De synagoge van Winterswijk; in: jaarboek stichting Oude Gelderse kerken,
1977.
Aschoff, D. Studien zur Geschichte der Juden im Kreis Borken. Vreden 1984.
Bierhaus, A. Es ist nicht leicht darüber zu sprechen: der Novemberpogrom 1938 im Kreis
Borken. Borken 1988.
NB: Behandeld per plaats.
Dalen, A.G. van. De Jodenvervolging; in Bergh, heren, land en volk [Nijmegen 1979]
p.351 e.v.
De joodse begraafplaatsen in Nederland; themanummer van Misjpoge. Gedrukt, geïllustreerd.
, Jaargang III nummer 4, 1990 okt.
Eefting, J. De Lochemse synagoge. Lochem 1993.
Gans, M.H. Memorboek, platenatlas van het leven der joden in Nederland etc. Baarn
1971.
Groot, I. de. Wat de oorlog bracht over Zevenaar 1940-1945. Zevenaar 1947.
Hemelrijk, J. Mijn kinderleven. Arnhem 1969. [Betreft joodse autobiografie periode
circa 1900-1930 te Winterswijk].
Hoogakker, J. De joodse gemeenschap in 's-Heerenberg; in: Old Ni-js van de Heemkundekring
Bergh, nummers 26-29 en 75. [Zie ook <www.berghapedia.nl>].
Jong, L. de. Segregatie in het onderwijs; Razzia's in het oosten des lands; in: Het
koninkrijk der Nederlanden in de Tweede wereldoorlog deel 5 [Den Haag 1974] p. 525-532.
Jong, O.J. de. Kerkgeschiedenis 1492-1795; in: Geschiedenis van Gelderland 1492-1795
boek II [Zutphen 1975] p. 367-383.
Kooger, H. Bloeitijd van joodse gemeenschappen in Achterhoek en Liemers; in Jaarboek
Achterhoek & Liemers deel 18, Zutphen 1995.
Kooger, H. De joodse gemeente van Zevenaar. Zevenaar 1974.
Kooger, H. Een joodse begraafplaats in Heelweg; in: Jaarboek Achterhoek & Liemers
deel 10, Zutphen 1987.
Kooger, H. Het oude volk, kroniek van joods leven in de Achterhoek, Liemers en het
grensgebied. Doetinchem 2001.
Kooger, H. Joods leven in Aalten en Bredevoort; in: Ne göpse vetelsels ovver Aalten
en Bredevoort. Aalten 1984.
Kooger, H. Joods leven in Bronkhorst. Steenderen en Brummen. Zutphen 1978.
Kooger, H. Joods leven in de Achterhoek; in: Nederlandse Historiën 1977-1979 jrg.
11-13.
Kooger, H. Joods leven in de Kleefse enclaves; in: Zevenaar stad in de Liemers. Z.p.
1986.
Kooger, H. Joods leven in Dieren, Rheden en Velp. Zutphen 1987.
Kooger, H. Joods leven in Doesburg. Zutphen 1981.
Kooger, H. Joods leven in Gendringen; in: Studia Rosenthaliana deel 19/2, 1985.
Kooger, H. Joodse stenen spreken; in: Jaarboek Achterhoek & Liemers deel 11, Zutphen
1988.
Kooger, H. Nazaten van Abraham, Izaäk en Jakob; in: Bredevoort een heerlijkheid 1188-1988
[Doetinchem/Bredevoort 1988] p. 189 e.v.
Kooger, H. Zonen en dochters van het Oude volk; in: 1000 Jaar Gendringen [Nijmegen
1983] p.408 e.v.
Laansma, S. De joden van de Kleine Haar te Gorssel - een groep Palestina-pioniers.
Zutphen 1986.
Laansma, S. De joodse gemeente te Borculo: omvattende Borculo, Eibergen, Groenlo,
Lochem, Neede en Ruurlo. Zutphen 1978.
Laansma, S. De joodse gemeente te Hengelo (Gld). Zutphen 1978.
Laansma, S. De joodse gemeente te Zutphen. Zutphen 1977.
Lurvink, P. De joodse gemeente in Aalten, een geschiedenis 1630-1945. Zutphen 1991/Aalten
2010.
Veen, J.S. van. Bijdrage tot de geschiedenis der joden in Gelderland; in: Bijdragen
en Mededelingen van de vereniging Gelre, 1907, deel X.
Vis, Henk en M. Schwarz. We hebben ze allemaal gekend. Winterswijk 2010. Herzien en
aangevuld 2017.
Vredenburg, J. De joden in Gelderland; in: Gelderland. Arnhem 1926.
Wesselink, E.H. Kom vanavond met verhalen - Eibergen in oorlogstijd, deel I De jodenvervolging.
Eibergen 1990.
NB: Bovenstaande opgave betreft een selectie. Afzonderlijke korte vermeldingen, beschrijvingen
en beeldmateriaal betreffende joodse gemeenten, families, personen, verenigingen en
bedrijven gaan vaak schuil in publikaties en websites over de plaatselijke historie
van hun woonplaats.
Naam van inventarisator, organisatie(onderdeel) dat de bewerking/inventarisatie heeft
verricht, jaar en plaats van totstandkoming van de toegang
Doetinchem, januari 2018.
P. Meerdink, Erfgoedcentrum Achterhoek en Liemers.