Naam van de archief/collectievormer en diens plaats in groter organisatorisch verband,
eventuele naamswijzigingen
Het 'kerkenboek' [NOTE Inv. nr. 346] draagt het opschrift 'Kyrchenbuch van ter Borch
ende Syllvolden 1637-1674'
Het titelblad van het '2e Kerkcken Prothocoll 1678-1776' [NOTE Inv.. nr. 347] draagt
het opschrift '...Gereformeerde Gemeente Jesu Christi der Stadt Borgh....'
De classis Zutphen
(Regionaal Archief Zutphen: 0283 Inventaris van het archief van de Classis Zutphen
van de Nederlandse Hervormde Kerk (1593-1951))
De gemeente van Terborg maakt deel uit van de Classis Zutphen.
Een classis is een regionale vergadering binnen de Nederduits Gereformeerde, later:
Nederlands Hervormde kerk. Zij is het laagste boven-gemeentelijke bestuursniveau.
De classis bestaat uit afgevaardigden van iedere kerk uit het classisgebied. Meerdere
classes vormen een provinciale synode en de provinciale synodes komen samen in de
landelijke of generale synode.
In de vergadering van 1603 verklaarden de deelnemers uit Winterswijk, Aalten en Zeddam
zich bereid zich te conformeren met de hen gestelde conditiën, doch de deelnemers
van Etten, Terborg, Hengelo en Vorden weigerden zulks. De acta van 1604 en 1605 geven
geen opsomming van de aanwezigen. In 1606 hield men te Zutphen een 'forma aliqua classis'
van "de broederen zoo tot Zutphen geweest, overmits de andere vanwege des vijants
niet comen conden". Getuige de acta van de vergaderingen in 1609 werd de organisatie
allengs hechter.
Na de verdrijving van de Munsterse bezetting van de heerlijkheden Borculo en Lichtenvoorde
werd op de extra-ordinaire vergadering van 6 maart 1616 besloten alle pastoors, schoolmeesters
en kosters van de heerlijkheid Borculo voor de gedeputeerden van het Kwartier van
Zutphen op te roepen. In de classicale vergadering op 18 juni 1616 gehouden verschijnen
aangeschrevenen uit de steden Zutphen, Doesburg, Doetinchem, Lochem, 's-Heerenberg,
Breedevoort en Borculo en uit de dorpen Warnsveld, Aalten, Varsseveld, Silvolde met
Terborg, Gendringen, Etten, Zeddam, Didam, Westervoort, Angerlo met Drempt, Hummelo,
Steenderen en Dorth. Die van Lathum en Ruurlo werden geëxcuseerd. De pastoor van Borculo
(de vader van de predikant uit Vorden) en die van Geesteren alsmede die van Neede
(respectievelijk vader en zoon) werden "pro membris classis" aangenomen en hebben
voltrokken alles wat 'na ordre ende gebruic deses classis van haer is versocht geworden'
(waaronder de belofte hun concubines te trouwen). In 1627, na de verovering van Groenlo
door prins Frederik Hendrik, komt er een einde aan de Spaanse macht in het Kwartier
van Zutphen.
Voor de juiste waarneming in vacatures dragen de predikanten van de Classis aan de
deputati ad causas in 1680 ter vergadering op (art. 14.3) een verdeling van de Classis
op te stellen. Het in dezelfde vergadering onder art. 30.4 aangenomen voorstel verdeelt
de Classis als volgt:
1. Zutphen, Lochem, Warnsveld, Vorden, Almen, Gorssel, Steenderen, Hengelo, Zelhem,
Hummelo
2. Doesburg, Doetinchem, Drempt , Angerlo, Lathum, Westervoort, Didam, Zeddam, ’s-Heerenberg
3. Groenlo, Lichtenvoorde, Borculo, Eibergen, Neede, Rekken, Geesteren, Gelselaar,
Ruurlo
4. Breedevoort, Aalten, Winterswijk, Dinxperlo, Varsseveld, Gendringen, Terborg, Etten
Een voorstel van de inspectoren tot wijziging van de onderverdeling wordt in 1696
(A.3) door de Classis afgewezen, terwijl ook het classicaal register I (1760) van
E.W. Verbeek geen wijziging aangeeft. In 1795 (art. 18) stelt ds. D. van Wullen voor
in de indeling in 'kringen' - eerder districten genoemd - verandering te brengen 'ter
meerder gemak van de naburige predikanten ter waarneming van de vacaturen'. Aan de
wijziging die in de vergadering van 17 april 1798 wordt vastgesteld ligt een geheel
ander motief ten grondslag, nl. 'om ook binnen de Classis de gelijkheid in alle opzigten
in te voeren', met name die der lusten en lasten uit de waarneming der classicale
commissien voortvloeiende. In de acta is een uitvoerig reglement opgenomen, in de
stukken van inventaris nr. 22 en 23 'Ring-reglement' genoemd. De verdeling geschiedt
dan in ringen van 11 of 12 predikanten als volgt (ingeval van méér dan 1 predikant
in de gemeente is het aantal predikanten erbij vermeld):
1. Zutphen (5), Lochem (2), Warnsveld, Gorssel, Almen, Vorden, Laren
2. Groenlo (2), Borculo, Geesteren, Gelselaar, Neede, Eibergen, Rekken, Ruurlo, Zelhem,
Hengelo
3. Winterswijk (2), Breedevoort, Aalten, Lichtenvoorde, Dinxperlo, Varsseveld, Terborg,
Silvolde, Gendringen, Doetinchem (2)
4. Doesburg (2), ’s-Heerenberg, Zeddam, Didam, Angerlo, Lathum, Westervoort, Drempt,
Keppel, Hummelo, Steenderen
Ontstaan/oprichting en beëindiging/opheffing van de archiefvormer
Op 14 mei 1382 kregen de vrije poorters en onderhorigen van de Heer van Wisch, wonend
aan de oostkant van de Oude IJssel, behorend tot het kerspel Etten, en reeds voorzien
van een eigen kapel bij het kasteel Borch, het recht om een zelfstandig kerspel te
zijn.
De reformatie en daarmee de stichting van de Nederduits Gereformeerde gemeente vond
plaats aan het eind van de 16e eeuw. In de lijst van predikanten wordt 1591 als oudste
datering genoemd.
De gemeente was tot 1613, met een onderbreking van 1602-1607, gecombineerd met die
van Silvolde en Etten [NOTE Inleiding toegang 3019 - Retroacta Burgerlijke Stand]
.
In 1681 wordt de gemeente Terborg met Etten gecombineerd.
In 2004 gaat de gemeente door fusie op in de Protestantse gemeente te Etten, Terborg
en Ulft.
Het kerkgebouw
(Bron: https://nl.wikipedia.org/wiki/Hervormde_kerk_(Terborg) 1-3-2016)
De Hervormde kerk, ook wel de Sint-Joris en Barbarakerk, is de protestantse kerk in
de Nederlandse plaats Terborg. De eenbeukige kerk is door de eeuwen heen in delen
gebouwd en vervangen. Oorspronkelijk was de kerk gewijd aan Joris en Barbara van Nicomedië.
Het priesterkoor is het oudste gedeelte van de kerk en stamt uit 1517. Dit gedeelte
is hoger dan het schip en is in de 19e eeuw gepleisterd. Het koor heeft een 3/8e sluiting
en kent spitsboogvensters. In het koor zijn vier maniëristische grafzerken te vinden.
Het huidige schip is in 1844 gebouwd en verving een schip uit het eerste deel van
de 15e eeuw. Het schip met zadeldak heeft in de gevel steunberen met ertussen rondboogvensters.
Ten slotte staat aan de westzijde van de kerk een bakstenen toren uit 1746, opgebouwd
uit drie geledingen. Deze toren nam de plaats in van de toren die in 1723 was afgebrand.
De ontwerper van de toren is Gerrit Ravenschot. De toren heeft twee zandstenen entrees
en wordt bovenop bekroond met een torenhelm inclusief koepel.
In de kerk is een orgel aanwezig van Carl Friedrich August Naber uit 1847. De kerk
is in 1966 aangewezen als rijksmonument.
Omvang van het archief/de collectie
De omvang van het archief bedraagt 11,5 strekkende meter.
Openbaarheid
Stukken uit dit archief worden openbaar wanneer zij 50 jaar oud zijn.
Oorspronkelijke structuur/opbouw
Er is een aantal stukken daterend van vóór-reformatorische tijd bewaard gebleven.
Het betreft de inventarisnummers 390, 391, 1197, 1203, 1207, 1210, 1218, 1222, 1223,
1226, 1241 en 1252.
Gegevens over doop- en huwelijksregistratie en registratie van lidmaten bevinden zich
in de 'kerkeboeken' [NOTE inv. nr. 346, 347 en 348] en in de voor dit doel aangelegde
registers [NOTE inv. nrs. 349 - 355, 1044, 1083 en 1256] .
De oudste inschrijvingen dateren van het jaar 1637.
Ook bevinden zich inschrijvingen van dopen, huwelijken en lidmaten in de 'Collectie
retroacta Burgerlijke Stand', toegangnummer 3019.
Naam van inventarisator, organisatie(onderdeel) dat de bewerking/inventarisatie heeft
verricht, jaar en plaats van totstandkoming van de toegang
Doetinchem, W. Willemsen. Aanvulling en inleiding: Erfgoedcentrum Achterhoek en Liemers.
Doetinchem, maart 2016, H.G. Nijman
Bijlage 1. Inhoudsopgave van inventarisnummer 346
346 Kyrchenbuch van ter Borch ende Syllvolden, 1636-1676
fol. 1-16v: Huwelijken, 1636-1676
fol. 28: Dopen, 1675
fol. 68: Acte van huwelijksvoorwaarden tussen Beernt Olthof en Ennygen Müllings, 1637
fol. 69: Avondmaalbediening, 1645(?)
fol. 78v-126: Dopen, 1637-1675
fol. 127-132: Notulen kerkenraad, 1675-1676
fol. 159-160v: Lidmaten, 1653-1674
fol. 162-164: Huwelijken, 1675-1676
fol. 171v: Apocalyptische voorspelling, 1661
fol. 172v-173v: Inkomsten uit het offerblok en uitgaven voor de armen, 1646-1647
fol. 174: Lijst van inkomsten, z.j.
fol. 174v: Inkomsten uit de armenkast z.j.
fol. 177v: Ingekomen attestatie van lidmaatschap
fol. 178: Memorie over afrekening van de kerk- en aalmoezenrekening en de aanstelling:
van kerkmeesters en provisoren, 1640
fol. 179: Inkomsten uit het offerblok te Silvolde en uit de armenbussen, 1643
: Memorie over de bezichtiging van appelbomen in de tuin van de pastorie, z.j.
: Formulier voor attestatie
Fol. 180: Aantekening over de inkomsten van de vicarie van St. Stephanus in de kerk
te Terborg
Bijlage 2. Inhoudsopgave van inventarisnummer 347
347 Kerkenboek, 1675-1715
fol. 1-56: Notulen van de kerkenraad, 1678-1714
fol. 56v: Dopen, 1675-1715
fol.: Huwelijken, 1677-1714
fol. 70-77: Lidmaten, 1678-1715
fol. 138-139: Synodaal besluit inzake het herstel van de kerkelijke discipline, 1665
fol. 140: Vonnis van het hof van Gelderland in het proces tussen de heer van den Bergh
en Wilhem Maurits, prins van Nassau over het patronaatschap van Terborg, 1685
Bijlage 3. Inhoudsopgave van inventarisnummer 348
348 Kerkenboek, 1716-1835
fol.: Notulen van de kerkenraad, 1716-1817, 1835
fol.: Lidmaten, 1716-1771
fol.: Dopen, 1716-1772
fol.: Huwelijk, 1716-1772
Bijlage 4. Regestenlijst
Henricus, heer van Wyssche, knape, patroon der kerken van Etten en (Ter)Borch en van
alle altaren in die kerken, en Ludolphus van Kervenhem, pastoor te Etten, verdelen
met voorkennis van heer Florentius, bisschop van Trajectum (Utrecht), de inkomsten
van het altaar van St. Johannes Baptist en Evangelist en het legaat van pastoor Selekinus
over de kerk te Etten, de altaren van St. Nicolaus en St. Maria aldaar, en over het
daarvan afgescheiden pastoraat van (Ter)Borch en het altaar der Drie Koningen aldaar,
en stellen tevens de grenzen van de nieuwe parochie vast. Datum anno Domini MCCCLXXX
secundo vigilia beati Johannis Baptiste De twee zegels van de oorkonders zijn verloren
gegaan. Afmeting 28X12.5
Gedrukt in "Archief voor de geschiedenis van het Aartsbisdom Utrecht, deel I blz.
23" .
Richter en schepenen van de heer van Wisch in de stad Borch oorkonden, dat Lennardt
Lobben, Johan van Verdick en Egbert Wicke, kerkmeesters, en Henrick van Averhage,
burgemeester, en Hermen van Elten, schepen van Borch, erkennen dat zij met toestemming
van de heer van Wisch, in de tijd toen men het nieuwe koor bouwde, van heer Henrick
Cluck, dienaar van het St. Anthonis altaar te Borch geleend hadden een som van 40
goudguldens, tegen een rente van 5 schepel winterrogge, 1 goudgulden en 1 oort per
jaar, gaande uit een katerstede aan de Iissel, en uit zaailand. Datum anno Domini
millesimo quingentesimo decimo septimo feria secunda post Mathie sine invocavit. De
zegels van de stad en van de pastoor Hermen Royst zijn verloren gegaan. Afm. 25X22
Acte, waarbij de erven Van Raesfelt aan mr. Hartger van Holt, ambtman van Baer en
Lathum, en zijn vrouw Henrica van Staverden, en aan Assueer van Sweten en zijn vrouw
Angela van der Heyden het goed Elze in de heerlijkheid Gendringen, buurtschap Varsselder,
overdragen. De drie zegels van de oorkonders zijn verloren gegaan. Afmeting 34.5X18.3
Acte van belening met Ermelsloe, Zuylenmaatje en het veldland op de Buschvelt in het
kerspel Etten, buurtschap Rafelder. Door Oswald, graaf van den Bergh, ten behoeve
van Johan van Nyenhuysen De zegel van de oorkonder is verloren gegaan. Afmeting 33X16
Acte van belening met Ermelsloe en Zuylenmaatje en het veldland op de Buysvelt in
het kerspel Etten, buurtschap Rafelder ten behoeve voor de kerk van Terborg vertegenwoordigt
door B Bosboom. Door Frans Wilhelm graaf tot den Bergh, Hohenzollern-Sigmaringen.
De zegel van de oorkonder is verloren gegaan. Afmeting 32.5X18.5
Acte van overdracht door Jhr. Johan van Bilderbeeck zur Nyenborgh en zij n vrouw Elsske
van Heyden aan Willem ten Holte wn diens vrouw Ave van Sweeten, tot dusver bezitters
wegens pandschap De drie zegels van de oorkonders zijn verloren gegaan. Afmeting 27X17.7
Acte van belening voor de Rafelder tienden, afkomstig van E.W. graaf van Bentheim,
ten behoeve van Gerthraut von Holte, weduwe Staverden en haar kinderen De zegel van
de oorkonder is verloren gegaan. Afmeting 32.7X22
Acte van belening voor de Rafelder tienden, afkomstig van E.W. graaf van Bentheim,
ten behoeve van W.J. von Staverden en diens drie zusters, Ave Marie, Margreth Gertrudt
en Elisabeth Catharina, als leenvolgers hunner overleden moeder Gerthraut von Holte,
weduwe von Staverden De zegel van de oorkonder is verloren gegaan. Afmeting 28.7X15
Acte van belening, afkomstig van E.W. graaf van Bentheim ten behoeve van J.D.E. Louwerman,
zoon van de licentiaat G. Louwerman en A.M. van Staveren, als leenvolger van W.J.
von Staverderden De zegel van de oorkonder is verloren gegaan. Afmeting 30X20.5
Belening door de Furst tot Hohenzollern Sigmaringen voor de kerk van Terborg door
huis Bergh, betreft 'Ermloe Zuijlensmaatje' en het veldland,op den Buijsvelt' . De
zegel van de oorkonder is verloren gegaan. Afmeting 32X17
Belening voor de kerk van Terborg door huis Bergh, betreft 'Ermloe Zuijlensmaatje'
en het veldland,op den Buijsvelt'. De zegel van de oorkonder is verloren gegaan. Afmeting
24.7X21.5
Acte van belening voor de Rafelder tienden, afkomstig van de graaf van Bentheim. Met
opgedrukt zegel. Afmetingen 38X29.3
Bijlage 5. Lijsten van pastoors en predikanten
Lijst van pastoors voor de reformatie
Gerhardus van Vreden
Joannes de Korvenem
Joannes Dalschen
Henrick Walvart
Herman Rost
Hendricus Tzelbach
Theodorus Groen
Lijst van predikanten
Pibo Ovitius Abbema
Theodorus Groen
Johannes Volkerus
Johannes Heisius (Carhusius)
Georgius Claphouwer
Henricus Reilingerus
Johannes Georgius Piscator
Johannes Piscator
Rutger Couperi
Rudolphus Loderus
Henricus Meiling
Isaäc Caatman
Andreas Loderus
Petrus Geerssen
Gerardus Guillot
Wilhelmus van Druten
Hermanus van Ingen
Michiel Rensen
J.C.F. van Sandick
J.C. ter Steeg
F.F. Ternooy Apel
J.J. Oudengeest
J.C. Benit
W. vam Dam
A. Stramrood
H. Visser
H. Zuiderveld
H.J. Vedder
C.F.J. Antonides
W.P. Ferguson
