#guid
08EA16277FCB46CF99CCF1C947B9110D
Toegang
inventaris
Gemeente
Montferland
Noot van de redactie
Indien in deze inventaris wordt gesproken over "gemeente Bergh", wordt bedoeld, de
gemeente Bergh zoals die bestond tot 1 januari 2005. Met ingang van deze datum werd
deze gemeente door een gemeentelijke herindeling samengevoegd met de voormalige gemeente
Didam tot de nieuwe gemeente Montferland.
De historie van de instelling
In het jaar 1847 wordt een eerste aanzet gegeven voor de oprichting van een Instelling
tot voorkoming van armoede. [NOTE Notulen van de raad, 22-3-1879, art 4 van het reglement
van Bestuur voor het Gasthuis te 's-Heerenberg, gemeentearchief Bergh, inv. nr. 11]
In dit jaar richt het Gasthuis n.l. een fonds hiertoe in het leven. Het beoogde bedrag,
in 1869 verhoogd naar f. 30.000,00, wordt in 1881 bereikt. [NOTE "De Gasthuisvraag
te 's-Heerenberg door X", Arnhem, 1892, blz. 10, 11] De daadwerkelijke oprichting
van de Instelling vindt plaats in 1884. [NOTE Nieuw Archief Huis Bergh, rubriek 156,
nr. 15a] Als patronen van de Instelling treden op de gemeente Bergh en Zijne Koninklijke
Hoogheid de vorst van Hohenzollern, graaf van den Bergh.
Doel van de Instelling is het vormen van bekwame werklieden in de verschillende vakken
van handwerksnijverheid. De inkomsten bestaan uit de rente van het gevormde kapitaal
van f. 30.000,00 en 1/10 gedeelte van de gewone inkomsten van het Gasthuis. Het bestuur
wordt gevormd door een zestal inwoners van de gemeente Bergh, waarvan de rentmeester
als vertegenwoordiger van het Huis Bergh er één is. [NOTE Inventaris van het archief
van het gasthuis te 's-Heerenberg, H.G. Nijman, Aalten, 1989, inleiding blz. 4]
Om bovenstaand doel te realiseren, richt het bestuur van de Instelling in het jaar
1886 in de gemeente Bergh een ambachtsschool op, met lokalen in 's-Heerenberg en in
Zeddam. De school is echter geen lang leven beschoren. Zeddam sluit in 1888 en in
1889 volgt 's-Heerenberg. Voor deze opheffing zijn geen expliciete redenen te vinden
in de stukken, die daarop betrekking hebben. Wel bestaat er vanaf de oprichting van
de gemeentelijke ambachtsschool een conflict tussen de Instelling en het Huis Bergh.
Laatstgenoemde instantie vindt het ondoelmatig dat er op twee plaatsen onderricht
plaats vindt. [NOTE Notulen van de raad, 24-5-1887, punt 5 Ambachtsschool, blz. 67,
gemeentearchief Bergh, inv. nr. 13]
In de plaats van de opgeheven ambachtsschool wordt een nieuwe Instelling tot voorkoming
van armoede in het leven geroepen. Op haar beurt stelt deze Instelling zich nog steeds
ten doel de kinderen te vormen tot bekwame werklieden. [NOTE Notulen van de raad,
"Bepalingen voor de Instelling tot voorkoming van armoede in de gemeente Bergh", 3-4-1889,
blz. 269 e.v., inv. nr. 13] Om dat doel te bereiken zullen de gelden aangewend worden
om de kinderen in de leer te plaatsen bij bekwame ambachtslieden. In de loop van de
20e eeuw nemen de onderwijsinstellingen de opleiding over van deze ambachtslieden.
[NOTE Deze inventaris: inv. nr. 65, aanvullende rekening over 1922 (in dit jaar worden
voor het eerst gelden besteed aan onderwijsinstellingen)]
In 1988 heft de Instelling zich op. Ze blijkt niet meer te voldoen aan de eisen van
de veranderende samenleving. De Instelling wordt omgezet in een stichting. De stichting
gasthuisfonds Bergh is een voortzetting van de Instelling tot voorkoming van armoede.
De specifieke gerichtheid op leerlingen is nu uit de doelstelling geschrapt. De gelden
van het gasthuisfonds komen nu ten goede aan de inwoners van de gemeente Bergh en
wel voor hen waarvoor anderszins geen voorliggende voorziening aanwezig is. In de
praktijk komt het erop neer dat de sociale dienst van de gemeente Bergh "randgevallen"
doorverwijst naar het gasthuisfonds. [NOTE Informatie verkregen van Netje Berndsen,
provisor van het gasthuis te 's-Heerenberg, op 9-12-1998. Stukken (gekopieerd) die
betrekking hebben op deze kwestie liggen achter het laatste archiefstuk]
Verantwoording
De Instelling tot voorkoming van armoede in de gemeente Bergh, opgericht 1881, is
ontstaan uit het Gasthuis. In 1989 voltooide H. Nijman de inventarisatie van het archief
van het gasthuis te 's-Heerenberg. Hij was gedetacheerd bij het Streekarchivariaat
Oost-Gelderland en voerde deze inventarisatie uit in het kader van zijn opleiding
tot archivaris.
De stukken echter die betrekking hebben op de Instelling tot voorkoming van armoede,
zijn buiten deze inventarisatie gehouden. Overigens had H. Nijman al een eerste aanzet
gemaakt tot een beschrijving der archiefstukken van de Instelling tot voorkoming van
armoede. Genoemd archief werd aangetroffen in de archiefkluis van de gemeente Bergh,
alwaar de archivalia in de loop der tijd een plek hebben gekregen.
Bij nadere inspectie bleken de archiefstukken die puur betrekking hebben op de ambachtsschool
apart van de andere stukken te zijn gehouden. Deze stukken handelen vrijwel uitsluitend
over de tachtiger jaren van de 19e eeuw, waarin er in de gemeente Bergh een ambachtsschool
is geweest. Ze vormen als het ware een eenheid. Bij een eventuele samenvoeging van
alle stukken zou het zicht op het ontstaan en de korte levensduur van de ambachtsschool
verloren zijn gegaan. Om deze reden is in de inventaris deze scheiding gehandhaafd.
Het hoofdstuk ambachtsschool heeft een zelfstandige plaats gekregen in de inventaris.
De inventarisatie van het archief vond plaats in het jaar 1998.
De serie rekeningen vormt een uitzondering op de scheiding. Ze is intact gelaten,
ondanks het feit dat de eerste twee rekeningen uit 1886 en 1887 de naam "Rekening
Ambachtsschool" dragen. Dit in tegenstelling tot de rest van de serie, waarop vermeld
staat "Rekening enz. van de Instelling tot voorkoming van armoede". Hieruit blijkt
impliciet dat de Instelling in eerste instantie is opgezet om een ambachtsschool op
te richten.
Subjects:
Welzijn en Sociale zorg
Ambachtsschool 's-Heerenberg
Instelling tot voorkoming van armoede in de gemeente Bergh
