Return to search

Archief Volksbond tegen Drankmisbruik

1875-1983, 1986-1987 1875-1983 Reference: ARCH01577

View context

The Netherlands
Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis

Finding aid sub-groups

Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis
( Cruquiusweg 31 , 1019 AT Amsterdam , Nederland )
Finding aid is in Dutch
Overzicht collectie

Scope and content

Inhoud

Het archief is zeer onvolledig en fragmentarisch.

Uitgaven van de Volksbond zijn aanwezig vanaf 1875, onder andere jaarverslagen, verslagen van de vergaderingen, brochures, pamfletten, circulaires en De Volksbond (orgaan van den Volksbond tegen Drankmisbruik);

notulen aanwezig vanaf 1908 (zeer onvolledig); correspondentie van en met afdelingen vanaf 1919, bevat in enkele gevallen ook ledenlijsten of kasboeken; adresboek landelijke en plaatselijke bestuurders z.j.; enige stukken betreffende kantinebeheer en Stichting Alcoholvrije Bedrijven (SAB) 1958-1969; dossiers van hoofdbestuurslid mr A.J. Roest Crollius 1972-ca 1975 en directeur P.M. Tiesema 1974-1982, onder andere betreffende Koördinatie Kommissie Informatiepakketten, Tijdschrift voor Alcohol, Drugs en andere Psychotrope Stoffen, Internationale congressen, Volksbond tegen Drank- en Drugsmisbruik België en agenda's 1969, 1972-1982; Sociëteit Het Leeuwenpoortje 1560 Amsterdam, 1958-1972: notulen, jaarverslagen, correspondentie en financiële stukken;

Afdeling Assen: kasboek 1936-ca 1969;

Afdeling Bussum: notulen 1931-1945;

Afdeling Dordrecht: ledenlijst 1950-1972; correspondentie 1949-1958; financiële stukken 1950-1976;

Afdeling Heemstede: notulen 1905-1932, jaarverslagen 1905-1906, 1909-1918, ledenlijsten, huishoudelijk reglement; correspondentie en pamfletten 1910-1939; voordrachten voorzitter 1919; kranteknipsels, foto's, etc. over activiteiten 1918-1924; deelnemers huisvlijttentoonstellingen; financiële stukken;

Afdeling Nijmegen: notulen 1901-1941, bevat ook enige correspondentie;

Maatschappij tot Exploitatie van Koffiehuizen van den Volksbond afdeeling Amsterdam, 1899-1962: huurcontracten, correspondentie, financiële stukken, verzekeringen, etc.;

Het Grijze Huis te Putten, 1914-1969: onder andere notulen van het bestuur van de Vereeniging tot instandhouding van Goede en Goedkoope Kosthuizen voor Oud-Militairen 1914-1926, 1937-1939; (jaar-)verslagen, correspondentie, financiële stukken, foto's van bewoners.

Record creators history

Geschiedenis

Volksbond, Vereeniging tegen Drankmisbruik, vanaf 1975 Koninklijke Algemene Vereniging Volksbond tegen Drankmisbruik. Opgericht in 1875 onder de naam Multapatior's Bond ter bestrijding van bedwelmende dranken; in 1882 veranderde de naam in Volksbond. Het toegenomen drankgebruik binnen bedrijven na 1945 deed de Volksbond een aantal projecten opzetten, die werden ondergebracht in een nieuwe stichting, Alcohol Consultancy Nederland (Alcon) . De professionalisering van steeds meer activiteiten van de Bond, zoals ook de verzelfstandiging van het kantinebeheer, leidde tot verschraling van het verenigingsleven. In 1992 bestaat De Volksbond nog als een bureau met een propaganda- en voorlichtingstaak.

Processing information

Bewerking

Inventaris gemaakt door Eduard Kool in 1992

System of arrangement

Ordening

De archivalia van de Volksbond werden in 1988 aan het IISG geschonken. Bij de aanvang van de ordening bevonden de papieren zich in wanordelijke toestand. In de verschillende stukken en brokken waren enkele delen van series te herkennen, zoals de correspondentie met de afdelingen, enkele mappen met agenda's of notulen en de banden met "Geschriften van de Volksbond". Voor het overige waren er naast enkele dossiers veel losse, ongeordende stukken. Al snel bleek dat het om meerdere archieven ging en het eerste punt was een scheiding aan te brengen tussen het archief van het Centraal Bureau van de Volksbond en andere archiefstukken. Het ging hier om archivalia van afdelingen die na het beëindigen van hun activiteiten hun stukken bij het Centraal Bestuur hadden gedeponeerd. Daarnaast bleken er archiefstukken te zijn van verschillende zelfstandige instellingen, opgericht op initiatief van de Volksbond. De stukken van deze organisaties en die van de afdelingen zijn ondergebracht in de rubriek gedeponeerde archieven, evenals de stukken van de Volksbond België, wier oprichting eveneens een initiatief was van de Volksbond. Tussen beide laatste organisaties bestond een personele unie, doordat de P.M. Tiesema , directeur van de Volksbond, Vereniging tegen Drankmisbruik, ook secretaris was van de Volksbond België van 1972-1986. Hoewel de aanwezige stukken betreffende de Volksbond België alleen afkomstig zijn van secretaris P.M. Tiesema , betreft het een afzonderlijke organisatie met een eigen bestuur en kantoor. Daarom zijn ook deze stukken ook als gedeponeerd archief beschouwd. De stukken afkomstig van P.M. Tiesema met betrekking tot zijn directeurschap van de Volksbond van 1967 tot 1987, die ook persoonlijke stukken omvatten, zoals zijn zakagenda's, zijn ondergebracht in een annex bij het archief van het Centraal Bestuur. Bij de ordening van het archief van het Centraal Bestuur zijn in de eerste plaats de rudimentaire series hersteld. De indeling van de stukken leverde enkele problemen op. Dit was het geval met de zeven banden "Geschriften van de Volksbond" (inv.nr. 1-7) waarin waarschijnlijk alle gedrukte en enkele handgeschreven uitgaven van de Volksbond zijn ingeplakt. Omdat de verslagen van de Algemene Vergaderingen hiervan een belangrijk onderdeel uitmaken, is gekozen voor plaatsing in de rubriek algemeen. Om het gebrek aan ontsluiting in deze banden op te vangen is een inhoudsopgave ervan opgenomen in een bijlage. Personeelsbladen van de Volksbond zijn vanwege het volstrekt interne karakter ervan en omdat het slechts enkele nummers betreft, bij het archief gelaten en ondergebracht in de rubriek documentatie. Geen van de archieven is erg volledig. Zo zijn er in het archief van de Volksbond wel registers van de correspondentie met de afdelingen van rond 1920, maar de correspondentie zelf ontbreekt in de meeste gevallen. De notulen series vertonen grote lacunes en er zijn weinig stukken betreffende bijzondere onderwerpen. Bij navraag bleek, dat er in de loop der jaren bij de Volksbond nogal makkelijk "enige stukken" ter bestudering aan deze of gene waren meegegeven, zonder er op toe te zien of die stukken werden terug gebracht. Het bij het archief behorende fotomateriaal, insignes en een vlag hebben hun onderkomen gevonden op de afdeling Beeld en Geluid van het IISG. De meegekomen boeken en periodieken zijn overgebracht naar de bibliotheek van het IISG. Gezien de onvolledigheid van het archief is er voor gekozen de weinige stukken die in principe voor vernietiging in aanmerking kwamen, te bewaren. Uit het archief zijn alleen de dubbele en de drie dubbele stukken vernietigd. Voor de inventarisatie was de omvang van het archief ± 4 meter, na inventarisatie is de omvang 3,7 meter.

Conditions governing access

Raadpleging

Vrij

Preferred citation

Aanbevolen citeerwijze

Archief Volksbond tegen Drankmisbruik , inventory number ..., International Institute of Social History, Amsterdam

Extent

3.5 m. meter

Other descriptive information

Oprichting

De " Volksbond, vereniging tegen Drankmisbruik " werd in 1875 opgericht onder de naam " Multapatiorsbond ". Zowel de naam (Multapatior betekent "ik lijd veel") als de oorspronkelijke doelstellingen hingen nauw samen met de persoonlijkheid van de oprichter van de bond, Louis Philippona . Hij werd geboren op 11 juni 1827, te Rotterdam. Na het overlijden van zijn vader, belandde hij via een kostschool te Roosendaal en het Dominicanenklooster te Uden, op het seminarie Hagenveld. Door zijn onafhankelijke, kritische karakter vond men hem echter voor het ambt van geestelijke niet geschikt. Voor de studie medicijnen bleek hij in de praktijk evenmin geschikt. Door bemiddeling van een vriend kreeg Louis een baan als journalist bij de Rotterdamsche Courant . Hij werkte ook voor de Noord-Brabander .

Na zijn huwelijk opende hij een boekhandel in Delft, maar de boeken vonden daar niet veel aftrek. Daarom vertrok hij met zijn gezin en boekhandel naar Groningen. Daar ging het hem vrij goed tot het moment dat hij typhus kreeg. In verband daarmee verliet hij het Noorden en vestigde zich in Eindhoven. In 1863 kreeg hij het aanbod leiding te gaan geven aan de Nieuwe Noordbrabander . Deze krant was in die tijd de spreekbuis van de liberalen uit die streek, een stroming waarmee de Roomskatholieke conservatieve geestelijkheid niet erg gelukkig was. Er rezen dan ook problemen, toen er in 1867 een anoniem artikel in de Nieuwe Noordbrabander verscheen over de ondoorzichtige politieke bemoeiingen van de toenmalige bisschop van Den Bosch, mgr. Zwijsen , met de verkiezingen.

Louis Philippona werd ervan verdacht het stuk te hebben geschreven. Dit was niet zo, maar hij weigerde de naam van de schrijver bekend te maken. De krant kwam onder zware rooms-katholieke druk te staan en ging ten onder.

In 1868 kreeg Louis een aanstelling als journalist bij het Handelsblad , waar hij publiceerde onder het pseudoniem Multapatior . In zijn artikelen en in zijn boek 'DE XIX-de EEUW en eenige van hare maatschappelijke vraagstukken', toonde Louis Philippona een brede sociaal-maatschappelijke belangstelling. Met name het drankmisbruik van de arbeidersklasse had zijn aandacht en bracht hem in 1875 tot de oprichting van de Multapatiorsbond, waarvan hij voorzitter was tot zijn dood op 16 april 1879. In de loop van haar bestaan onderging de bond enkele naamsveranderingen. Omdat de naam "Multapatiorsbond" niet erg aansprak, werd deze in 1882 veranderd in Volksbond, Vereeniging tegen Drankmisbruik . In 1975, bij het honderdjarige bestaan van de Volksbond werd de naam veranderd in Koninklijke Algemene Vereniging Volksbond tegen Drankmisbruik .

Periode 1875 - 1900

De Multapatiorsbond werd 3 september 1875 opgericht onder het motto 'misbruik van drank een maatschappelijk kwaad'. Doel was het alcoholisme dat zich, als gevolg van de erbarmelijke slechte sociale omstandigheden manifesteerde, te bestrijden door "opvoeding en ontwikkeling van het volk".

De middelen die werden gezocht om dat doel te bereiken, waren aanvankelijk de oprichting van koffiehuizen, wacht- en schaft-lokalen, waar alcoholvrije dranken waren te verkrijgen. Ook het beoefenen van huisvlijt, handenarbeid, het kweken van bloemen, het bewerken van tuintjes, het bevorderen van goede ontspanning en het beoefenen van sport, behoorden daarbij.

H.M. de Koningin der Nederlanden, Z.K.H. Prins Frederik der Nederlanden en Z.K.H. Prins Hendrik der Nederlanden betuigden hun sympathie met de doelstelling van de Multapatiorsbond .

De Bond die zich presenteerde als een organisatie waarbij iedereen zich kon aansluiten, was van liberale signatuur. Toen in 1879 Louis Philippona overleed werd Mr. H. Goeman Borgesius op 32-jarige leeftijd zijn opvolger en vervulde het voorzitterschap naast zijn werk als Tweede Kamerlid voor de Liberale Unie . Door deze combinatie van funkties heeft hij voor het werk van de Volksbond veel betekend.

De vereniging groeide aanvankelijk snel. Na de oprichting in 1875 meldden zich de afdelingen Amsterdam, Hoorn, Utrecht, Joure en Leeuwarden aan. In 1878 waren hier Assen, Breukelen, Beetsterzwaag, Dinxperlo, Dordrecht, Drachten, Goor, Gorredijk, Harlingen, Kollum, Keppel, Loenen, Mijdrecht, Olderberkoop, Ouddorp, Sloterdijk en Zwartsluis bijgekomen, al hadden sommige van deze afdelingen moeite het hoofd boven water te houden.

Aanvankelijk richtte de Volksbond zich vooral op de volksopvoeding ten aanzien van het alcoholgebruik, in welk kader tal van cursussen werden georganiseerd, terwijl de afdelingen ook vele bibliotheken opzetten. Verder werd door de oprichting van de Stuiversspaarbank te Haarlem, sparen met lage inleg mogelijk gemaakt.

Ook pleitte de Volksbond, vooral bij monde Mr. H. Goeman Borgesius , bij de overheid voor wettelijke maatregelen ten aanzien van alcoholverstrekking. Hiermee droeg zij direct bij aan de tot standkoming van het drank-vergunnigenstelsel.

Van grote betekenis waren de koffiehuizen, opgericht als alternatief voor de kroeg. Hiertoe werd in 1897 door de afdeling Amsterdam, de naamloze vennootschap 'Maatschappij tot exploitatie van koffiehuizen te Amsterdam', opgericht. Hoewel de Maatschappij in 1963 werd opgeheven, zijn er in Amsterdam nu nog een behoorlijk aantal horecagelegenheden, die hun uiteindelijk oorsprong vinden in de activiteiten van van deze naamloze vennootschap.

Periode 1900 - 1940

'Het kind van heden is de man van morgen', was voor de jaren 1900-1925 het motto van de Volksbond. Geprobeerd werd om door middel van goede voorlichting vooral de jeugd te bereiken. Verder richtte men de aandacht ook op de vrouw, vooral op vrouwen van gezinnen, die in financiële moeilijkheden gebracht werden door het alcoholgebruik van hun echtgenoten.

Hiertoe werden kookkursussen georganiseerd en gaf de Volksbond kookboekjes uit zoals het 'Kookboekje voor de vrouw uit het burgergezin' en 'Goede en goedkoope voeding, wenken voor huisvrouwen met kleine beursen'. Ook introduceerde de Volksbond de hooikist, ter besparing van brandstof in de werkmanshuishouding. Daarnaast richtte de Volksbond eigen woningbouwverenigingen op, stimuleerde het bezit van volkstuinen, drong bij de overheid aan op wetgeving met betrekking tot de kinderbescherming en verplichte ziekte-verzekering en was actief betrokken bij de opvang van oud KNIL-militairen in tehuizen zoals "Bronbeek" te Arnhem en het "Grijze Huis" te Putten. In de jaren '20 en '30 werden er naast Volksbond-koffiehuizen, ook Volksbond-kantines en -buffetten ingericht, op plaatsen waar men veel publiek kon verwachten, zoals in de Rijksklinieken en in het Ooglijders-gasthuis te Utrecht. Op gemeentelijk niveau werd er door tussenkomst van het Volksbondwerk bereikt, dat door middel van financiële steun voor culturele en educatieve manifestaties, zoals b.v. volksdansen, doorgang konden vinden. Bij het inpolderen van de N.O.-polder was de Volksbond aanwezig, om de arbeiders van consumptie en ontspanning te voorzien.

Het gevaar van alcoholgebruik in het verkeer werd door Volksbond ook onderkend en er werden zogenaamde bodehuizen ingericht waar vrachtwagenchauffeurs zich konden terugtrekken, als ze toe waren aan een alcoholvrij drankje of versnapering. Een belangrijke drijvende kracht achter het werk van de Volksbond gedurende deze periode is Mevr. L.E. Tengbergen geweest, die als algemeen secretaresse, de Volksbond, vanaf 1916 tot 1954 met grote inzet heeft gediend.

Tijdens de tweede wereldoorlog kwam het Volksbondwerk bij veel afdelingen stil te liggen. In Rotterdam werden enige kantines door de bezetter in beslag genomen.

Na de hervatting van het Volksbondwerk in 1945, bleek het merendeel van de afdelingen weer levensvatbaar.

Na de Tweede Wereldoorlog

Doordat de Nederlandse samenleving na de oorlog over steeds meer vrije tijd ging beschikken, moest de Volksbond zich gaan herbezinnen op de aanpak van zijn activiteiten, want ondanks de inspanningen van de Bond nam het alcoholgebruik ook onder vrouwen en jongeren toe. Vooral daarom legde de Volksbond zich toe op het stimuleren van activiteiten met betrekking tot jeugd, sport en recreatie. In samenwerking met het "Openluchtmuseum" te Arnhem en de "Vereniging voor Handenarbeid" verleende de Volksbond de medewerking aan tal van culturele manifestaties en activiteiten, veelal gesponsord door bedrijven. Met het reizend Volks-bondmuseum gaf de Volksbond aanschouwelijke voorlichting over de gevaren van alcohol. (1)

Het al in 1936 geopperde idee om alcoholvrije wegrestaurants te openen werd in 1969 daadwerkelijk verwezenlijkt. De activiteiten met betrekking tot het bedrijfs-kantinebeheer namen een grote vlucht, hetgeen zou uitmonden in het ontstaan van Restoplan B.V. en Ocean Catering B.V. die uiteindelijk samen de Volksbond Catering B.V. zouden gaan vormen. In 1975, het jaar van het eeuwfeest werden in de ruim 300 kantines waarin de Volksbond kantine-beheer aktief was zo'n 48 miljoen koppen koffie geschonken. Ook het verstrekken van warme en koude maaltijden behoorde tot het pakket.

De professionalisering van deze op zich financieel gezonde branche binnen de Volksbond maakte loskoppeling echter onontkoombaar. In verband met de handhaving van de concurrentiepositie kon het kantinebeheer de lasten van de financiering van de vereniging niet langer dragen. Halverwege de jaren tachtig zou deze branche worden verkocht.

Ook de gevaren van de drugs bleven voor de Volksbond niet onopgemerkt. Met verschillende voorlichtingscampagnes, in samenwerking met deJellinekkliniek te Amsterdam, de Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Alkohol en Drugs en een aantal organen van de Rijksoverheid, ging de Volksbond de drugsproblematiek te lijf. Ook ontstond er een intensieve samenwerking met andere binnen- en buitenlandse instellingen die zich met de drugs- en drankbestrijding bezig hielden, zoals de Nationale Commissie tegen het Alcoholisme en International Council on Alcohol and Addictions . Daarnaast financieerde de Volksbond ook zelf wetenschappelijk onderzoek naar gebruik en bestrijding van alcohol en drugs.

Als een hoogtepunt in haar bestaan zag de Volksbond de oprichting van de Volksbond België op 1 november 1972, die onder andere wegrestaurants oprichtte. Helaas moest de Volksbond België o.a. door gebrek aan mankracht en financiën in 1986 weer worden opgeheven.

Door het jaarlijkse exploitatietekort van 30.000 à 40.000 gulden bij de activiteiten rond het "Grijze Huis" te Putten, zag men zich genoodzaakt het "Grijze Huis" te sluiten en de nog overgebleven bejaarde militairen onderdak te verschaffen in huize "Bronbeek". Het "Grijze Huis" is inmiddels gesloopt. Als blijk van waardering werd de Volksbond, ter gelegenheid van het honderdjarige bestaan in 1975, het predikaat "Koninklijk" verleend.

Periode na 1975

Het toegenomen drankgebruik binnen bedrijven deed de Volksbond een aantal projecten opzetten, die werden ondergebracht in een nieuwe stichting, Alcohol Consultancy Nederland (Alcon) . De professionalisering van steeds meer activiteiten van de Bond, zoals ook de hierboven beschreven verzelfstandiging van het kantinebeheer, leidde echter tot verschraling van het verenigingsleven. In 1989 waren er nog slechts 200 leden over van de 40.000, die de landelijke Volksbond eens rijk was. In dat jaar besloot de direktie van de Volksbond, de nog overgebleven leden van de landelijke organisatie te bedanken voor hun trouwe steun. Een indirect lidmaatschap via één van de overgebleven afdelingen van de Volksbond behoort nog wel tot de mogelijkheden. De landelijke organisatie kent nu alleen nog het lidmaatschap van de afdelingen.

De afdelingen die het hoofd boven water hebben weten te houden, zijn afdeling Nunspeet met ± 150 plaatselijke leden, afdeling Utrecht met ± 240 plaatselijke leden en de afdeling Domburg met ± 25 plaatselijke leden. De afdeling Rotterdam werd eind 1985 omgevormd tot de Stichting Volksbond Rotterdam die haar activiteiten verder zelfstandig ontplooide, zonder tussenkomst van het Centraal Bureau en met subsidie van de overheid. Ook de afdeling Amsterdam van de vereniging werd in 1989 omgezet tot een zelfstandige organisatie, de Stichting Volksbond Amsterdam . Het accent van haar werkzaamheden werden verlegd naar de opvang van asielzoekers en dak- en thuislozen in haar tehuizen aan de Sarphatistraat en de Fokke Simonszstraat. Anderzijds werd de Stichting tot exploitatie van de Sociëteit "Het Leeuwenpoortje 1560" te Amsterdam, die 1957 door het Centraal Bureau in samenwerking met de afdeling Amsterdam werd opgericht, in 1986 opgeheven. Deze sociëteitsruimte die voornamelijk werd gebruikt door culturele minderheden, maar ook door de sociale dienst van Amsterdam, kon door het opzeggen van het huurcontract door de eigenaar, niet verder worden geëxploiteerd.

Sinds de oprichting van de Volksbond hebben de ontplooide activiteiten zeer ingrijpende veranderingen ondergaan. Deze evolutie heeft er echter voor gezorgd dat de Volksbond, anno 1992 nog 'in bedrijf' is, nu als een bureau met een propaganda- en voorlichtingstaak.

Archieven en ordening

De archivalia van de Volksbond werden in 1988 aan het IISG geschonken.

Bij de aanvang van de ordening bevonden de papieren zich in wanordelijke toestand. In de verschillende stukken en brokken waren enkele delen van series te herkennen, zoals de correspondentie met de afdelingen, enkele mappen met agenda's of notulen en de banden met "Geschriften van de Volksbond". Voor het overige waren er naast enkele dossiers veel losse, ongeordende stukken.

Al snel bleek dat het om meerdere archieven ging en het eerste punt was een scheiding aan te brengen tussen het archief van het Centraal Bureau van de Volksbond en andere archiefstukken.

Het ging hier om archivalia van afdelingen die na het beëindigen van hun activiteiten hun stukken bij het Centraal Bestuur hadden gedeponeerd. Daarnaast bleken er archiefstukken te zijn van verschillende zelfstandige instellingen, opgericht op initiatief van de Volksbond.

De stukken van deze organisaties en die van de afdelingen zijn ondergebracht in de rubriek gedeponeerde archieven, evenals de stukken van de Volksbond België, wier oprichting eveneens een initiatief was van de Volksbond. Tussen beide laatste organisaties bestond een personele unie, doordat de P.M. Tiesema , directeur van de Volksbond, Vereniging tegen Drankmisbruik, ook secretaris was van de Volksbond België van 1972-1986.

Hoewel de aanwezige stukken betreffende de Volksbond België alleen afkomstig zijn van secretaris P.M. Tiesema , betreft het een afzonderlijke organisatie met een eigen bestuur en kantoor. Daarom zijn ook deze stukken ook als gedeponeerd archief beschouwd. De stukken afkomstig van P.M. Tiesema met betrekking tot zijn directeurschap van de Volksbond van 1967 tot 1987, die ook persoonlijke stukken omvatten, zoals zijn zakagenda's, zijn ondergebracht in een annex bij het archief van het Centraal Bestuur.

Bij de ordening van het archief van het Centraal Bestuur zijn in de eerste plaats de rudimentaire series hersteld. De indeling van de stukken leverde enkele problemen op. Dit was het geval met de zeven banden "Geschriften van de Volksbond" (inv.nr. 1-7) waarin waarschijnlijk alle gedrukte en enkele handgeschreven uitgaven van de Volksbond zijn ingeplakt. Omdat de verslagen van de Algemene Vergaderingen hiervan een belangrijk onderdeel uitmaken, is gekozen voor plaatsing in de rubriek algemeen. Om het gebrek aan ontsluiting in deze banden op te vangen is een inhoudsopgave ervan opgenomen in een bijlage.

Personeelsbladen van de Volksbond zijn vanwege het volstrekt interne karakter ervan en omdat het slechts enkele nummers betreft, bij het archief gelaten en ondergebracht in de rubriek documentatie.

Geen van de archieven is erg volledig. Zo zijn er in het archief van de Volksbond wel registers van de correspondentie met de afdelingen van rond 1920, maar de correspondentie zelf ontbreekt in de meeste gevallen. De notulen series vertonen grote lacunes en er zijn weinig stukken betreffende bijzondere onderwerpen. Bij navraag bleek, dat er in de loop der jaren bij de Volksbond nogal makkelijk "enige stukken" ter bestudering aan deze of gene waren meegegeven, zonder er op toe te zien of die stukken werden terug gebracht.

Het bij het archief behorende fotomateriaal, insignes en een vlag hebben hun onderkomen gevonden op de afdeling Beeld en Geluid van het IISG. De meegekomen boeken en periodieken zijn overgebracht naar de bibliotheek van het IISG.

Gezien de onvolledigheid van het archief is er voor gekozen de weinige stukken die in principe voor vernietiging in aanmerking kwamen, te bewaren. Uit het archief zijn alleen de dubbele en de drie dubbele stukken vernietigd. Voor de inventarisatie was de omvang van het archief ± 4 meter, na inventarisatie is de omvang 3,7 meter.

Raadpleging

Aan de raadpleging zijn geen beperkende bepalingen verbonden.

Tot slot

Graag wil ik tot slot nog enige mensen bedanken, die mij ter wille zijn geweest, bij het vergaren van informatie over de Volksbond. Dit waren de heer P. Wielsma , die onderzoek heeft gedaan naar de drankbestrijding, de heer W.J. Bouwer , directeur van de huidige Volksbond, de heer P.M. van Roozendaal , direkteur van de Stichting Volksbond Amsterdam, evenals de heer P.M. Tiesema , voormalig directeur van de Volksbond Nederland en secretaris van de Volksbond België.

Geraadpleegde literatuur

Haeften, W.C. van , De Volksbond 1875-1900 (Utrecht 1900)
Philippona, L , (Multapatior), De XIXde eeuw en eenige van hare maatschappelijke vraagstukken (Amsterdam 1872)
Voort, A. van der , De Volksbond Vereeniging tegen Drank- misbruik van 1875-1900 (Utrecht 1900)
Voort, A. van der , De Volksbond tegen Drankmisbruik van 1875-1915 (Utrecht 1915)
Woudstra, H.Volksbond tegen Drankmisbruik 1875-1975 ('s-Gravenhage 1975)

Noten:

1) Bij een brand in de J. Verhulststraat in Den Haag gingen een groot aantal objecten uit het Volksbondmuseum verloren.

BIJLAGE

Inhoudsopgave van de inventarisnummers 1 - 7, houdende "Geschriften van de Volksbond" I - VII, 7 banden.

GESCHRIFTEN VAN DE VOLKSBOND I. (inv.nr. 1)

( N.B. Binnen de delen is een nummering aangebracht overeenkomstig onderstaande opgave. )

1."Verslagen en Mededeelingen van Multapatiorsbond ter bestrijding van misbruik van bedwelmende dranken", onder redactie van het dagelijksch bestuur van die vereeniging, Haarlem, 1876, 48 p.
Waarin opgenomen: "Een opwekkend woord door Multapatior". "Lijst dergenen, die door brieven, briefkaarten of adressen hunne adhaesie hebben betuigd aan MULTAPATIOR's poging, om een strijd te voeren tegen het misbruik van sterken drank". "Leden van het Algemeen Bestuur van Multapatiorsbond en Leden van Besturen van Afdeelingen". "Algemeen Verslag van het Voorlopig algemeen Bestuur over het tijdvak 1 Augustus 1875 tot ultimo Augustus 1876". "Kort Verslag der 1ste en 2de Algemeene Vergadering van Multapatiorsbond. 7.VIII.1876 en 12.IX.1876"

2."Nieuwsberichten van Multapatiorsbond, ter bestrijding van misbruik van bedwelmende dranken", onder redactie van het dagelijksch bestuur, Hoorn, 1878, 17 p. Waarin opgenomen: "Verslag van de 3e algemene vergadering en de 4e algemene vergadering. 26.V.1877 en 29.III.1878". "Lijst van Algemene Bestuursleden en Afdeelingsbesturen".

3."Verslag van de zesde algemeene vergadering van Multapatiors bond, gehouden te Haarlem, 13 mei 1880", z.p. z.j. 21 p.

4."Verslag van de 7de algemeene vergadering van Multapatiors- bond, gehouden te Amsterdam, 25 augustus 1881", z.p. z.j. 29 p. Waarin opgenomen: "Lijst van afdelingen en correspondenten".

5."Beschrijvingsbrief voor de 10e algemeen vergadering, 21 augustus 1883", z.p. z.j. 20 p. Waarin opgenomen: "Verslag van de Commissie voor de Bierenquête".

6."De drankbestrijding in de algemeene vergadering van den 'Volksbond'. Verslag van den 9e Algemeene Vergadering, gehouden te Amsterdam op den 26sten augustus 1882", z.p, z.j. 40 p. Waarin opgenomen: "Naamlijst der afdeelingen en correspondenten".

7."Verslag van de 20e Algemeene Vergadering van den Volksbond, Vereeniging tegen Drankmisbruik, gehouden te Groningen den 30sten augustus 1893", z.p. z.j. 29 p.

8."Beschrijvingsbrief voor de 21ste Algemene vergadering Volksbond, Vereeniging tegen Drankmisbruik, te houden op woensdag 4 juli 1894 te Utrecht", Waarin opgenomen: "Verslag van de commissie benoemd in zake de school in den strijd tegen het alcoholisme" z.p. z.j. 40 p. "Het reglement van de Nederlandsche Onderwijzers Propaganda Club , en de ledenlijst van de N.O.P.C".

9. Voort Azn. A. van der , "Göteborgs Utskäkningsbolag", z.p. [1891], 11 p.

10. [Deel van een uitgave zonder titelblad,] (p. 49-127). Waarin opgenomen: "Rapport van het dagelijksch bestuur betreffende de oprichting van Bondshuizen", [1877], (p. 49-81). "Statuten van de Coöperatieve Vereeniging van Multa- patiorsbond", [1877], (p. 82-94). "Huishoudelijk Reglement van de Coöperatieve Vereeniging van Multapatiorsbond", [1877], (p. 95-101). "Multapatior, Het gebruik van gegiste dranken in Nederland", z.p. z.j. (p. 102-127).

11. "Nieuwsberichten van Multapatiorsbond ter bestrijding van misbruik van bedwelmende dranken". Tweede Aflevering, z.p. [1879], 19 p. Waarin opgenomen: "Afdeelings-Besturen in 1879". "Naamlijst der Correspondenten". "Het petitionnement door het algemeen bestuur aan Z.M. den Koning gericht".

12. Goeman Borgesius, mr. H. , "Drankbestrijding en drankwet. Een woord tot het Nederlandsche volk", Haarlem, 1882, 24 p.

13. "De drankwet en hare uitvoering. Een woord van den Volksbond aan de Politie in Nederland", Haarlem, 1883, 16 p.

14. "Politieverordeningen op drankhuizen. Uitgegeven door den Multapatiors Bond", z.p. [1879/80], 13 p.

15. Goeman Borgesius, mr. H. "De school in den strijd tegen drankmisbruik", z.p. [1896], 45 p.

16. Ruysch, dr. W.P. , "De vrouw in den strijd tegen het alcoholisme". Voordracht uitgesproken op den vergadering van den Volksbond van 10 september 1896 te Rotterdam, z.p. z.j. 8 p.

17. [Request] "Aan H.M. de Koningin-Weduwe, Regentes van het Koninkrijk", Amsterdam, februari 1895.

18. [Request] Aan de Tweede Kamer der Staten Generaal, Haarlem, februari 1883.

19. [Circ.] "Oprichting van Bondshuizen", Haarlem, juli 1878.

20. [Request] "Aan Z.M. den Koning", z.p. z.j.

21. [Circ. van de commissie voor de bierenquête], Amsterdam", februari 1883.

22. "Handwerkschool" Circ. van het bestuur van de handwerkschool Amsterdam, Amsterdam, 30 mei 1882.

23. "Leerplan der Handwerkschool te Amsterdam", Circ. van J. Stam , directeur van de Handwerkschool. z.p. z.j.

24. [Circ.] "Aan de Hoofden der scholen en onderwijzers in Nederland", Haarlem, october 1883.

25. [Circ.] "Aan het Nederlandsche Volk. Een Volksbehoefte", vande voorlopige commissie tot oprichting van een herstellings-oord voor drankzuchtigen. z.p. z.j.

26. [Circ.] "Aan de besturen der Afdeelingen, de Provinciale en Plaatselijke Correspondenten en de Leden", z.p. [1889/90]

27. [Request] "Aan de Tweede Kamer der Staten Generaal", Amsterdam, januari 1894.

28. "Herziening der Drankwet. Rapport, Uitgebracht aan den Volksbond, Vereeniging tegen drankmisbruik", z.p. 1898, 58 p.

GESCHRIFTEN VAN DEN VOLKSBOND II. (inv.nr. 2)

1."Verslag van de 11e Algemeene Vergadering van den Volksbond gehouden te Arnhem den 29sten augustus 1884", z.p. z.j. (p. 25-119). Waarin opgenomen: "Rapport van de Commissie voor de bierenquête". "Rapport van de Commissie benoemd om een onderzoek in te stellen naar de behandeling van hen, die wegens openbare dronkenschap veroordeeld zijn geworden om naar een der Rijksbedelaarsgestichten te worden opgezonden". "Circulaire van de Minister van Justitie". "Goeman Borgesius, mr. H. 'Een bezoek aan een dronkaards asyl', uit "Vragen des Tijds".

2."Verslag van de 10e Algemeene Vergadering van den Volksbond gehouden te Amsterdam den 21sten augustus 1883", z.p. z.j. 32 p. Waarin opgenomen: "Verslag van de Commissie belast met den oprichting van Bierkiosken, en met den verkoop van Volksbier".

3."Beschrijvingsbrief voor de 12e Algemeene Vergadering van den Volksbond, te houden te Dordrecht, 18 augustus 1885", z.p. z.j. (p. 120-126).

4."Verslag van de 12e Algemeene Vergadering van den Volksbond, gehouden te Dordrecht den 18den augustus 1885", z.p. z.j., (p. 127-158).

5."Verslag van den 14e Algemeene Vergadering van den Volks-bond, Vereeniging tegen Drankmisbruik, gehouden te Haarlem den 30sten augustus 1887", z.p. z.j. (p. 189-222).

6."Verslag van de 13de Algemeene Vergadering van den Volksbond, Vereeniging tegen Drankmisbruik, gehouden te Groningen den 25sten augustus 1886", z.p. z.j. (p. 165-188).

7."Beschrijvingsbrief voor de 17e Algemeene Vergadering", Amsterdam 1890, Haarlem, 1890, 16 p. Waarin opgenomen: "naamlijst der leden".

8."Beschrijvingsbrief voor de 15e Algemeene Vergadering, Utrecht, 1888", z.p. z.j. 4 p.

9."Beschrijvingsbrief voor de 16e Algemeene Vergadering, Rotterdam, 1889", 's-Gravenhage, 1889, 4 p.

10. "Verslag van de 16de Algemeene vergadering van den Volksbond, Vereeniging tegen Drankmisbruik, gehouden te Rotterdam den 28sten augustus 1889", z.p. z.j. (p. 279-307). Waarin opgenomen: Emants, G. , "Verslag 1889 : Volksbond". Janssen, dr. C.W. , "De toestanden in Amsterdam in verband met de drankwet". Met grafieken.

11. "Beschrijvingsbrief voor de 17e Algemeene Vergadering.", (identiek aan II.7).

12. "Beschrijvingsbrief voor de 18e Algemeene Vergadering, Zwolle, 1891", Amsterdam, 1891, 8 p.

13. "Verslag van de 18e Algemeene Vergadering van den Volksbond, Vereeniging tegen Drankmisbruik, gehouden te Zwolle den 27sten augustus 1891", z.p. z.j. 28 p. Waarin opgenomen: Voort Azn, A. van der, "Göteborgs Utskänkningsbolag".

14. Walburgh Schmidt, L.P. , "De Volksbond. Vereeniging tegen Drankmisbruik", z.p. [1890], 11 p.

15. "Verslag van de 19e Algemeene Vergadering van den Volksbond, Vereeniging tegen Drankmisbruik, gehouden den 7den september 1892 te 's-Gravenhage, bevattende tevens het Jaarverslag van den bond", z.p. z.j. 45 p. Waarin opgenomen: Voort Azn.,A. van der, "Het Gothenburger stelsel". Janssen dr. C.W. "Toepassing en werking der drankwet".

16. Levy, mr. J.A. , "Verslag over Kinderbescherming en Ouder-lijke macht". Op verzoek van het Hoofdbestuur uitgebracht, Utrecht, [1895], 39 p. Met aantekeningen.

17. "Beschrijvingsbrief voor de 22ste Algemeene Vergadering, Deventer, 1895", z.p. [1895], 42 p. Waarin opgenomen: "Overzicht van de werkzaamheden der Alfdeeling Deventer". "Rapport van het onderzoek naar den toestand van woningen in sloppen en gangen te Deventer". "Rapport van het bestuur der Afdeeling Deventer aan het Hoofdbestuur".

18. "Beschrijvingsbief voor de 23ste Algemeene Vergadering, Rotterdam, 1896", Haarlem, 1896, Waarin opgenomen: "Rapport van de Commissie ter bevordering der propaganda". "Rapport Het vraagstuk der Volkshuisvesting". "Rapport der Commissie voor ontzetting uit de ouderlijke macht".

19. "Beschrijvinsbrief voor de 24e Algemeene Vergadering, Amsterdam, 1897", Haarlem, 1897, 8 p.

20. "Algemeen Reglement van den Multapatiorsbond, opgericht door L.P.Philippona en gevestigd te Amsterdam", z.p. [1880], 6 p.

21. "Algemeen Reglement van de Volksbond, Vereeniging tegen Drankmisbruik. Gevestigd te Amsterdam", z.p. [1882], 4 p.

22. Snellen, E. , "Wie is de bedrieger? Een woord tot hen, die niet gaarne worden beetgenomen. Uitgegeven vanwege de Volksbond", z.p. z.j. 4 p.

23. [Circ.] "Aan de Besturen der Afdeelingen, de Provinciale Correspondenten, de correspondenten en de Leden", 's-Gravenhage, 15 december 1888.

24.[Circ] "Aan de Afdeelingsbesturen, de Provinciale Correspondenten en de Plaatselijke Correspondenten", 's-Gravenhage, 27 maart 1889.

GESCHRIFTEN VAN DEN VOLKSBOND III. (inv.nr. 3)

1.Multapatior, "Vrouwen afdeeling van Multapatiorsbond", Uden, augustus 1875, 2 p.

2.Multapatior, "Multapatior's strijd tegen misbruik van sterken drank", Uden, augustus 1875, 2 p.

3."Grondwet voor Multapatiorsbond", Amsterdam, 1875, 8 p.

4."Verslagen en Mededeelingen van Multapatiorsbond", (identiek aan I.1)

5."Multapatior's strijd tegen misbruik van sterken drank en openbare dronkenschap", Amsterdam, 1875, 16 p.

6."Multapatior's plan ter bestrijding van misbruik van sterken drank en openbare dronkenschap", Amsterdam, 1875, 34 p.

7."Multapatior's strijd tegen misbruik van sterken drank en openbare dronkenschap", Leiden, [1875/76], 31 p.

8.[Deel van een uitgave zonder titel, p. 49-127.], (identiek aan I.10)

9."Grondwet van Multapatiorsbond ter bestrijding van misbruik van bedwelmende dranken, gevestigd te Amsterdam. 2e druk", Haarlem, 1878, 8 p.

10. "Nieuwsberichten van Multapatiorsbond. Tweede Aflevering", (identiek aan I.11).

11. "Algemeen Reglement van den Multapatiorsbond,opgericht door L.P. Philippona en gevestigd te Amsterdam", (identiek aan II.20).

12. "Statuten van de Afdeeling Haarlem en omstreken van de Volksbond, Vereeniging tegen Drankmisbruik", tevens Algemeen Reglement, z.p. [1882], 8 p.

13. "Algemeen Reglement van de Volksbond, Vereeniging tegen Drankmisbruik, gevestigd te Amsterdam", z.p. [1895], 4 p.

14. [Circ.] "Aan de Afdeelingsbesturen en Correspondenten van Multapatiorsbond". Kampen, februari 1881. N.B. Betreft de stuiverspaarbanken.

15. [Circ.] "Openbare Vergadering tot bespreking der Drankwet op Zaterdag den 19den maart 1881 belegd door de afdeeling Amsterdam van Multapatiorsbond", [Amsterdam], [1881].

16. [Request] "Aan Z.M. den Koning", (identiek aan I.20).

17. [Circ.] "Bede om medewerking", van het Algemeen Bestuur van Multapatiorsbond. z.p. [1877]

18. [Circ.] "Aan de Afdeelingsbesturen, de Provinciale en Plaatselijke Correspondenten van den Volksbond", Haarlem, 24 februari 1890. N.B. betreft de tentoonstelling tot bevordering van veiligheid en gezondheid in fabrieken en werkplaatsen.

19. [Circ.] "Aan de Afdeelingsbesturen, de Provinciale en Plaatselijke Correspondenten van den Volksbond", Haarlem, 27 april 1890. N.B. betreft de tentoonstelling tot bevordering van veiligheid en gezondheid in fabrieken en werkplaatsen.

20. "Algemeen Reglement van de Volksbond. Vereeniging tegen Drankmisbruik. Gevestigd te Amsterdam", z.p. [1882].

21. Walburgh Schmidt, L.P. , "De Volksbond. Vereeniging tegen drankmisbruik", (identiek aan II.14).

22. Voort Azn. A. van der, "De Volksbond van 1875-1890. Uitgegeven ter gelegenheid van de expositie van den Bond op de Tentoonstelling ter bevordering van veiligheid en gezondheid in fabrieken en werkplaatsen", z.p. [1890], 50 p.

23. Goeman Borgesius, mr. H. "De school in den strijd tegen Drankmisbruik", (identiek aan I.15).

24. Levy, mr. J.A. , "Verslag over kinderbescherming en Ouder-lijke macht", (identiek aan II.16).

25. "Onmatig lange arbeidstijd en misbruik van sterken drank. Rapport uitgebracht door eene Commissie uit de Afdeeling Amsterdam", Utrecht, [1895], 20 p.

26. Voort Azn. A. van der, "Göteborgs Utskänkningsbolag", (identiek aan I.9).

27. [Request] "Aan de Eerste Kamer der Staten Generaal", Amsterdam, 15 april 1884.

28. [Circ.] "Aan de Besturen der Afdeelingen, de Provinciale en Plaatselijke Correspondenten", z.p. 20 januari 1890.

29. [Request] "Aan H.M. de Koningin-Regentes", z.p. maart 1892.

30. [Request] "Aan de Tweede Kamer der Staten Generaal", z.p. januari 1894.

31. [Request] "Aan H.M. de Koningin-Weduwe, Regentes van het Koninkrijk", Amsterdam, februari 1895 (identiek aan I.17).

32. [Circ. gericht aan de geneeskundige] z.p. december 1896.

33. [Circ. aan de afdelingsbesturen en correspondenten i.v.m. het sanatorium Hooghullen.] z.p. october 1898.

34. [Circ.] "Prijsvraag", z.p. 20 december 1899. N.B. betreft handleiding voor alcoholonderwijs.

35. [Circ. gericht aan kiesvereenigingen in verband met verkiezingen voor de Tweede Kamer en het alcoholvraagstuk.] z.p. z.j.

36. [Circ.]"Aan de Afdeelingsbesturen, de Provinciale Correspon- denten en Correspondenten in Nederland", z.p. z.j. N.B. betreft het schenken van sterke drank zonder vergunning op het ijs.

37. "De Afdeeling Haarlem en Omstreken van den Volksbond, Vereeniging tegen Drankmisbruik, vestigt de aandacht op De voornaamste bepalingen uit de drankwet", Haarlem, z.j. 4 p.

38. [Circ.] "Multapatiorsbond, tot bestrijding van het misbruik van sterken drank. Medeburgers en Burgeressen", z.p. z.j.

39. [Circ.] "Aan het Nederlandsche Volk. Een volksbehoefte". (identiek aan I.25).

40. Snellen, E. , "Wie is de bedrieger? Een woord tot hen, die niet gaarne worden beetgenomen. Uitgegeven vanwege de Volksbond". z.p. z.j. 4 p. (identiek aan II.22).

41. [Circ. ] "Weg met den sterken drank", van de Volkspartij.Leeuwarden, z.j. 2 p.

GESCHRIFTEN VAN DEN VOLKSBOND IV. (inv.nr. 4)

1."Verslagen en Mededeelingen van Multapatiorsbond", Haarlem, 1876, 128 p. (identiek aan I.1 en I.10).

2."Nieuwsberichten van Multapatiorsbond", Hoorn, 1878, 17 p. (identiek aan I.2).

3."Verslag van de Vijfde Algemeene Vergadering van den Multapatiorsbond, Gehouden te Breda 29 augustus 1879", z.p. z.j. 30 p.

4."Verslag van de zesde Algemeene Vergadering Haarlem 1880", (identiek aan I.3).

5."Verslag van de 7e Algemeene Vergadering Amsterdam 1881", (identiek aan I.4).

6."De drankbestrijding in de Algemeene Vergadering van den Volksbond. Verslag van de 9e Algemeene Vergadering Amsterdam 1882", (identiek aan I.6).

7."Beschrijvingsbrief voor de 10e Algemeene Vergadering, Amsterdam 1883", (identiek aan I.5).

8."Verslag van de 10e Algemene Vergadering, Amsterdam 1883", (identiek aan II.2).

9.Verslag van de 11e Algemeene Vergadering, Arnhem 1884", (identiek aan II.1).

10. "Beschrijvingsbrief voor de 12e Algemeen Vergadering, Dordrecht 1885", (identiek aan II.3).

11. "Verslag van de 12e Algemeene Vergadering, Dordrecht 1885", (identiek aan II.4).

12. "Verslag van de 13e Algemeene Vergadering, Groningen 1886", (identiek aan II.6).

13. Verslag van de 14e Algemeene Vergadering, Haarlem 1887", (identiek aan II.5).

14. "Verslag van de 15e Algemeene Vergadering van den Volksbond, Vereeniging tegen Drankmisbruik, gehouden te Utrecht den 29sten Augustus 1888", z.p. z.j. p. 223-277. Waarin opgenomen: Haakma Tresling, dr. T. , "Voordracht. Met grafieken".

15. "Verslag van de 16e Algemeene Vergadering, Rotterdam 1889", (identiek aan II.10).

GESCHRIFTEN VAN DEN VOLKSBOND V. (inv.nr. 5)

1."Beschrijvingsbrief voor de 17e Algemeene Vergadering, Amsterdam 1890", (identiek aan II.11).

2."Verslag van de 17e Algemeene Vergadering van den Volksbond, Vereeniging tegen Drankmisbruik, gehouden te Amsterdam den 20sten augustus 1890", z.p. z.j. p. 45-83.

3."Beschrijvingsbrief voor de 18e Algemeene Vergadering, Zwolle 1891", (identiek aan II.12).

4.Verslag van de 18e Algemeene Vergadering, Zwolle 1891", (identiek aan II.13).

5.[Circ.] "Aan de eereleden, afdeelingsbesturen, provinciale correspondenten, correspondenten en leden", Amsterdam, maart 1892.

6."Beschrijvingsbrief voor de 19e Algemeene Vergadering van den Volksbond, Vereeniging tegen Drankmisbruik op 7 september 1892, te 's-Gravenhage", Amsterdam, 1892, 23 p.

7."Verslag van de 19e Algemeene Vergadering, Den Haag 1892", (identiek aan II.15).

8."Beschrijvingsbrief voor de 20ste Algemeene Vergadering van den Volksbond te houden op 30 augustus te Groningen", Waarin opgenomen:
I. "Verslag van een onderzoek naar den toestand van oude arbeiderswoningen op verschillende plaatsen in Nederland",
II. "De school in den strijd tegen het alcoholisme", Amsterdam, 1893, 141 p.

9."Verslag van de 20e Algemeene Vergadering te Groningen", 1893, (identiek aan I.7).

10. "Beschrijvingsbrief voor de 21e Algemeene Vergadering, Utrecht 1894", (identiek aan I.8).

11. "Verslag van de 21e Algemeene Vergadering van den Volksbond, Vereeniging tegen Drankmisbruik, gehouden te Utrecht den 4den juli 1894", z.p. z.j. 32 p.

12. "Beschrijvingsbrief voor de 22e Algemeene Vergadering te Deventer 1895", (identiek aan II.17).

13. "Verslag van de 22e Algemeene Vergadering van den Volksbond, Vereeniging tegen drankmisbruik, op 3 juli 1895 te Deventer in den foyer van den Stadsschouwburg", z.p. z.j. p. 43-82.

GESCHRIFTEN VAN DEN VOLKSBOND VI. (inv.nr. 6)

1."Beschrijvingsbrief voor de 23e Algemeene Vergadering te Rotterdam 1896", (identiek aan II.18).

2."Verslag van de 23ste Algemeene Vergadering van den Volksbond, Vereeniging tegen Drankmisbruik, op den 10den september 1896 te Rotterdam in het gebouw van het Nut", z.p. z.j. p. 31-89.

3."Beschrijvingsbrief voor de 24e Algemeene Vergadering te Amsterdam 1897", (identiek aan II.19).

4."Verslag van de 24e Algemeene Vergadering van den Volksbond, Vereeniging tegen Drankmisbruik, gehouden op 8 september 1897 te Amsterdam", z.p. z.j. p. 91-146.

5."Beschrijvingsbrief voor de 25e Algemeene Vergadering van den Volksbond, Vereeniging tegen Drankmisbruik, 's-Gravenhage 1898", Haarlem, 1898, 10 p.

6."Verslag van de 25e Algemeene Vergadering van den Volksbond op Vrijdag 26 augustus 1898, in het Hotel "de la Promenade" te 's-Gravenhage", z.p. z.j. 64 p.

7."Onmatig lange arbeidstijd en misbruik van sterken drank. Rapport uitgebracht door eene Commissie uit de afdeling Amsterdam". (identiek aan III.25).

8.Levy, mr.A. "Verslag over Kinderbescherming en Ouderlijke macht", op verzoek van het Hoofbestuur uitgebracht. (identiek aan II.16; III.24). Utrecht [1895] Met aantekeningen.

9."Herziening der drankwet. Rapport, uitgebracht aan den Volksbond, Vereeniging tegen Drankmisbruik", 's-Gravenhage, 1898, 58 p.

10. "De Volksbond. Orgaan van de Vereeniging tegen Drankmis-bruik. Onder redactie van Mr. B. Limburg te Leiden", Nr.1 [juni 1896] nr. 16 [december 1901], ter gelegenheid van het vijfentwintig jarig bestaan. juli 1900.

11. Voort Azn.,A. van der, "De Volksbond, Vereeniging tegen Drankmisbruik van 1875-1900. Uitgave van het Hoofdbestuur, ter gelegenheid van het vijfentwintig jarig bestaan van den Bond", Haarlem, 1900, 61 p.

GESCHRIFTEN VAN DEN VOLKSBOND VII. (inv.nr. 7)

1. Erp Taalman Kip, dr. M.J.van , "De invloed van den alcohol op onze geestvermogens. Uitgegeven voor den Volksbond, Vereeniging tegen Drankmisbruik", Amersfoort, 1905 2e druk, 16 p.

2." Volksbond-Courant . Uitgave van het Hoofdbestuur, November 1905", eenmalige uitgave. z.p.

3. "Ziekteverzekering in verband met drankzucht. Rapport uitgebracht aan het Hoofdbestuur van den Volksbond tegen drankmisbruik door eene Commissie bestaande uit den heeren Mr. E. Fokker , Prof.Dr. K. Heilbronner , Dr. M.W. Pijnappel , A.S. van Reesema , en Mr. E. van Kettwich Verschuur . Uitgegeven door den Volksbond tegen Drankmisbruik", Amersfoort, 1907, 8 p.

4. [Circ.] "Aan de Besturen van Afdeelingen van den Volksbond tegen Drankmisbruik", van het Permanent Comité ten dienste van den Oud-Indischen Militair. z.p. december 1908, 2 p.

5.[Circ.] "Lijst van Bemoeiingskringen bestemd om practische voorlichting en hulp aan den Oud-Indischen Militair te verze keren, alsmede van de gemeenten van Nederland, in elke kring ressorteerende", van het Permanent Comité ten dienste van den Oud-Indischen Militair. z.p. z.j. 10 p.

6.[Circ.] "Aan de besturen der Afdeelingen van den Volksbond tegen Drankmisbruik", Utrecht, 24 december 1908. N.B. betreft het Protestants Christelijk Tehuis voor de O.I. Militair.

7. Pekelharing, dr. A.C. , "Over den invloed van alkohol op den gezondheid. Voordracht gehouden op het 7e Congres voor Openbare Gezondheidsregeling te Zwolle (1902). Met machtiging van het Bestuur van genoemd Congres opnieuw uitgegeven door den Volksbond tegen Drankmisbruik", Utrecht, 1909, 24 p.

8."Voorstellen ingekomen naar aanleiding van het rapport der commissie voor regeling van de verhouding der Afdeelingen tot de Algemeene Kas", z.p. 1906, 8 p.

9. "Rapport van de Commissie in zake de verhouding der afdeelingen tot de algemeene kas", z.p. 1906, 15 p.

10. "Rapport van de Commissie benoemd tot het instellen van een onderzoek naar den aard en het gehalte der conserveeringsmiddelen, voorkomende in de hier te lande gebruikt wordende dranken als limonades e.d. welke door den handel aangekondigd of door het publiek beschouwd worden als alcoholvrije. Uitgegeven voor den Volksbond tegen Drankmisbruik", Amersfoort, [1907], 3 p. met 2 bijlagen.

11. Staal, dr. J.Ph. en mej. M.E. de Holl , "Volksvoeding. Uitgave van den Volksbond, Vereeniging tegen Drankmisbruik", Utrecht, z.j. 16 p.

12. Staal, dr.J.Ph., "Volksvoeding en alkoholisme. Voordracht gehouden in de 33e Algemeene Vergadering van den Volksbond tegen Drankmisbruik, te Deventer op 29 en 30 augustus 1906. Uitgegeven voor den Volksbond tegen Drankmisbruik", Amersfoort, z.j. 15 p.

13. "Rapport van de Commissie tot onderzoek van de heerschende toestanden onder de gepensioneerde Militairen van het K.N.I.L. met opdracht te overwegen in hoeverre het op den weg van den Volksbond tegen Drankmisbruik ligt, daarin zoo mogelijk gewenschte verbeteringen te brengen. Uitgegeven voor den Volksbond tegen Drankmisbruik", Amersfoort, [1907], 12 p.

14. "Wenken en waarschuwingen aan den Oud-indischen Militair. Voor den Volksbond uitgegeven", Amersfoort, z.j. 24 p.

15. "Horresco, Gepensioneerden. Een kijkje in hun leven op de Veluwe. Voor den Volksbond uitgegeven", Met tekeningen van Van Geldrop . Harderwijk, 1909 2e druk, 48 p.

16. Kempers, M.G. , Concept. "Verordening op de Tapperijen, Slijterijen, Bier- en Koffiehuizen, Logementen, enz. Naar aanleiding van de Drankwet ontworpen door de burgemeester van Harderwijk. 3e herziene druk", Harderwijk, 1910, 22 p.

17. "Rapport van de Commissie tot onderzoek van de wenschelijkheid en de mogelijkheid van inrichting van een Museum betrekking hebbende op het Alcoholvraagstuk. Uitgave van den Volksbond tegen Drankmisbruik", Utrecht, 1909, 8 p.

18. Kleefstra, J. , "Arme Menschen. Uitgave van den Volksbond", Utrecht, z.j. 48 p.

19. "Rapport van de Commissie tot onderzoek van maatregelen tot verbetering van de waterverstrekking aan de stations. Uitgegeven voor den Volksbond tegen Drankmisbruik", Amersfoort, z.j. 15 p.

20. "Rapport van de Woningwet-Commissie van den Volksbond", z.p. [1911], 32 p.

21. Haverkamp, dr.W. , "Huisvlijt, een zegen voor hart en huis. Uitgave van den Volksbond tegen Drankmisbruik", Utrecht, z.j., 16 p.

22. Drijver, F.W. , "Lichtbeelden van den Volksbond tegen Drank-misbruik", z.p. [1909], 33 p.

Keywords

Onderwerpen

Subjects:
Health
Social life and customs
Geographic names:
Netherlands
Personal names:Multapatior [Ps. van L.P. Philippona] Philippona, L.P. Roest Crollius, A.J.
Corporate names: Het Grijze Huis (Putten) Stichting Alcoholvrije Bedrijven
Genre of the material:

Archival material
Personal names: Louis Philippona Louis
Corporate names: Volksbond, vereniging tegen Drankmisbruik Multapatiorsbond Rotterdamsche Courant Noord-Brabander
Personal names: Zwijsen
Corporate names: Nieuwe Noordbrabander
Personal names: Louis Philippona
Personal names: Louis Multapatior
Corporate names: Handelsblad Volksbond, Vereeniging tegen Drankmisbruik Koninklijke Algemene Vereniging Volksbond tegen Drankmisbruik
Corporate names: Multapatiorsbond
Personal names: Louis Philippona H. Goeman Borgesius
Corporate names: Liberale Unie
Corporate names: Stuiversspaarbank
Personal names: H. Goeman Borgesius
Personal names: L.E. Tengbergen
Corporate names: Jellinekkliniek Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Alkohol en Drugs Nationale Commissie tegen het Alcoholisme International Council on Alcohol and Addictions
Corporate names: Alcohol Consultancy Nederland (Alcon)
Corporate names: Stichting Volksbond Amsterdam
Personal names: P.M. Tiesema
Personal names: P.M. Tiesema P.M. Tiesema
Personal names: P. Wielsma W.J. Bouwer P.M. van Roozendaal P.M. Tiesema
Personal names: Haeften, W.C. van Philippona, L Voort, A. van der Voort, A. van der Woudstra, H.
Corporate names: De Volksbond De Volksbond Vereeniging tegen Drank- misbruik De Volksbond Volksbond tegen Drankmisbruik
Corporate names: Nederlandsche Onderwijzers Propaganda Club
Personal names: Voort Azn. A. van der
Personal names: Goeman Borgesius, mr. H.
Personal names: Ruysch, dr. W.P.
Personal names: J. Stam
Personal names: Emants, G. Janssen, dr. C.W.
Personal names: Walburgh Schmidt, L.P.
Personal names: Levy, mr. J.A.
Personal names: L.P.Philippona
Personal names: Snellen, E.
Personal names: Walburgh Schmidt, L.P.
Personal names: Levy, mr. J.A.
Personal names: Snellen, E.
Personal names: Haakma Tresling, dr. T.
Personal names: Erp Taalman Kip, dr. M.J.van
Corporate names: Volksbond-Courant
Personal names: E. Fokker K. Heilbronner M.W. Pijnappel A.S. van Reesema E. van Kettwich Verschuur
Personal names: Pekelharing, dr. A.C.
Personal names: Staal, dr. J.Ph. M.E. de Holl
Personal names: Van Geldrop
Personal names: Kempers, M.G.
Personal names: Kleefstra, J.
Personal names: Haverkamp, dr.W.
Personal names: Drijver, F.W.

Language of the material

Dutch

Record creator


Creator:

Volksbond tegen Drankmisbruik

Content provider

Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis

( Cruquiusweg 31 , 1019 AT Amsterdam , Nederland )

Rate this content

Was this content helpful? Let Archives Portal Europe and the archival institution know what you think.

Add feedback

Contact this institution

Feedback is sent directly to the institution holding this material and should preferably be submitted in English or in the language of the institution, if possible. The institution will aim at getting back to you as soon as possible to help you with your request, though you might need to allow between two and four weeks for this depending on the current workload at the institution.

Not all required fields have been filled in.

Full name*

Your full name is required

Email address*

Your email address is required

Your message*

A message is required

Archives Portal Europe help guide

Please select amongst the relevant tips we can help with. If you still have questions, please do not hesitate to contact us, and we will be in touch as soon as possible.

Starting your search here will include all content available in Archives Portal Europe. Simply enter your keyword(s) and hit the search button. Wrap fixed expressions in quotation marks, e.g. “French Revolution”. Check the box to “Search each term separately” in case you are looking for documents containing at least one word, but not necessarily all keywords; this will also allow you to search for the same term in multiple languages at the same time (e.g. “French Revolution” “Révolution Française”). You can also use wildcards - find more about Research Tools here. If you would like to use more specific settings, try our Advanced search

The additional advanced search options give you the possibility to focus your search in:

  • archival documents (Search in archives),
  • names of person and organisations that created, worked with and maintained these documents (Search in names),
  • Institutions currently holding the documents (Search in institutions).

When searching with multiple terms at the same time, wrap fixed expressions in quotation marks (e.g. "French Revolution"), or check the box "Search each term separately" in case you are looking for either one term of the other. This will also allow you to search for the same term in multiple languages (e.g. "French Revolution" "Révolution française"). You can also choose one of the suggestions matching your search term once you start typing.

This will only show results that include documents that have been digitised and are available online

Use this option to search only one or more keywords, rather than all of them

Select where your search terms should appear specifically inside the archival description:

  • Title: search terms will appear in the title, or name, of the description
  • Content Summary: search terms will appear in the main description of the document or of the collection
  • Reference code: it is the identifier of the archival material as provided by the institution. Use this option if you know the exact reference code of the material you are looking for

You can filter results by selecting where your search terms appears specifically inside the archival description:

  • The name can be the full name of a person, family or organisation as well as only parts of it, e.g. only the last name.
  • The identifier is used internally by the institution or refers to (inter)national vocabularies such as the Virtual International Authority File (VIAF).
  • The place can be the place of birth (or foundation), the place of death (or closing), the place of work or any other place of importance.
  • The occupation is the profession or job of a person.
  • The mandate is a law, directive or charter that establishes and defines an organisation's powers, functions, responsibilities or sphere of activities.
  • The function is an activity, role, or purpose performed or manifested by a person, family or organisation.

You can filter results by selecting where your search terms appears specifically inside the description of the archive:

  • Name: search term appears in the name of the institution. It can be the full name of an archival institution or only parts of it.
  • Place: search term appears in the address or area of the institution. It can be the city or town, where the archival institution is located or any other place of importance (e.g. previous locations)

  • A finding aid is a structured description of archival materials per collection or fonds, up to item level.
  • A holdings guide is an overview of the collections and fonds of one archival institution.
  • A source guide is a topic-oriented overview of collections and fonds of one or several institutions.
    You can filter by one or more entity types:
  • A person (e.g. John Locke, or Jean Jaques Rousseau);
  • A family (e.g. Bonaparte, or Helgason);
  • A corporate body, i.e. the name of an institution, organisation, or company (e.g. Ministerie van Justitie, or Electro Mecánica Antonio Armentano)

Please note that this filter will only include institutions, for which a type has been provided as part of their descriptions:

  • A business archive holds the records of (often) commercial organisations.
  • A church or religious archive holds the records of church parishes or religious organisations, e.g. birth or death registers.
  • A county or local authority archive holds the records of the county's administrative bodies.
  • A media archive holds audiovisual or sound records, e.g. a film archive or the archive of a broadcasting company.
  • A municipal archive holds the records of a town or city administration.
  • A national archive holds the records of a country's administrative bodies, i.e. from ministries and other public bodies, sometimes also private papers of former ministers, chancellors, or presidents.
  • A private person or family archive holds the records forming the legacy of a prominent person or family.
  • A regional archive holds the records of a region's administrative bodies.
  • A specialised governmental archive holds records of public bodies, often operating on a national level, that are not part of the national archives' holdings.
  • A specialised non-governmental archive or archive of another cultural heritage institution hold collections from various cultural heritage institutions, eg. museum archives, libraries archives, etc
  • A university archive or archive of another research organisation holds the records pertaining to the administration of the according educational or research body.
  • Political parties, popular/labour movements and other non-governmental organisations, associations, agencies and foundations hold the archival collections of these institutions, outside of governmental records and outside of business archives (e.g., NGOs)

Enter a start and/or end date in the format DD-MM-YYYY, i.e. 01-01-1900 for 1 January 1900. This will allow you to focus your search on a specific period of time. You can use the calendar function or type directly in the text field. The checkbox "Exact date search" concentrates the search on one specific date.

Check "View in context" to view the results in the hierarchical structure of archives.

  • Choose "List view" to view the results in a simple list, ordered according to relevance or date
  • Choose "Context view" to view the results in the hierarchical structure of the holding archives.

For more details see Research Tools

Please sign in to save your searches.

A holdings guide is an overview of the collections and fonds of one archival institution.

A finding aid is a structured description of archival materials per collection or fonds up to item level.

You can filter results by selecting one or more countries of interest. You can also combine this filter with other filters. Your filter selection will appear above. Click "Clear filters" to see all results matching your initial search request again.

You can filter results by one or more holding archival institutions. You can also combine this filter with other filters. Your filter selection will appear above. Click "Clear filters" to see all results matching your initial search request again.

You can select to view results from a specific Finding Aid, i.e., a structured description of archival materials per collection or fonds up to item level. You can also combine this filter with other filters. Your filter selection will appear above. Click "Clear filters" to see all results matching your initial search request again.

You can filter by type of descriptive document:

  • "Holdings Guide": an overview of the collections and fonds of one archival institution.
  • "Source guide": a topic-oriented overview of collections and fonds of one or several institutions. a description of the archival collections available. Similar to Holdings guides
  • "Finding aid" provides more detailed descriptions of the archival materials of specific collections or fonds

You can also combine this filter with other filters. Your filter selection will appear above. Click "Clear filters" to see all results matching your initial search request again.

You can filter results by selecting "Fonds description" for a general overview or "Other descriptions" for item level. You can also combine this filter with other filters. Your filter selection will appear above. Click "Clear filters" to see all results matching your initial search request again.

You can filter results by selecting only those containing digital objects, i.e. the link to the digitised version of the archival material you are looking for. You can also combine this filter with other filters. Your filter selection will appear above. Click "Clear filters" to see all results matching your initial search request again.

You can filter results by type of digital object you are interested in:

  • Text: most documental material, such as administrative records, letters, manuscripts etc.
  • Image: includes photographs, posters, maps.
  • Sound: sound recording with no images
  • Video: moving images with or without sound
  • Unspecified: indicates that the holding institution has not specified the type of digital object
  • 3D: 3-d digital objects

You can also combine this filter with other filters. Your filter selection will appear above. Click "Clear filters" to see all results matching your initial search request again.

You can filter results based on the date of creation of the archival material (which may differ from the time period you are interested in - e.g., philosophers from the Enlightenment period reflecting on classic thinkers)

  • Full dates includes normalised date information available for date-based searches. It is recommended to combine this selection with the filters "Start timespan" and "End timespan" for more details.
  • Only descriptive dates provides the date information in human-readable format.
  • No date either includes documents where the creation date is unknown, or where date information is not in a machine-readable format

Please note that not all documents contain a machine-readable date. More information here

You can filter results based on the date of creation of the archival material (which may differ from the time period you are interested in - e.g., philosophers from the Enlightenment period reflecting on classic thinkers). This filter will only include materials with "Full dates", i.e. those that include date information available for date-based searches. You can either search for a specific date of interest or focus step by step on the time span of a century, decade, year or month. When searching for a specific date, enter the date in the format DD-MM-YYYY, i.e. 01/01/1900 for 1 January 1900, via the calendar function or by typing directly in the text field.
This filter concentrates on the earliest dates mentioned in the materials.

You can filter results based on the date of creation of the archival material (which may differ from the time period you are interested in - e.g., philosophers from the Enlightenment period reflecting on classic thinkers). This filter will only include materials with "Full dates", i.e. those that include date information available for date-based searches. You can either search for a specific date of interest or focus step by step on the time span of a century, decade, year or month. When searching for a specific date, enter the date in the format DD-MM-YYYY, i.e. 01/01/1900 for 1 January 1900, via the calendar function or by typing directly in the text field.
This filter concentrates on the latest dates mentioned in the materials.

You can filter results based on the language in which the material is written. Please note that this filter will only include materials where specific language information has been provided by the institution and is therefore in a machine-readable format. You can also combine this filter with other filters. Your selection will then be displayed above the search results (see "Search filters"). Clicking "Clear filters" will remove your selection and you will see all results matching your initial search request again.



You can filter results by selecting one or more topics of interest. Please note that this filter will only include materials where the topic has been assigned and is therefore in a machine-readable format. Read how to assign a topic to documents on the Topics page. You can also combine this filter with other filters. Your selection will then be displayed above the search results (see "Search filters"). Clicking "Clear filters" will remove your selection and you will see all results matching your initial search request again.



You can filter results by selecting where your search terms appears specifically inside the archival description:

  • The name can be the full name of a person, family or organisation as well as only parts of it, e.g. only the last name.
  • The identifier is used internally by the institution or refers to (inter)national vocabularies such as the Virtual International Authority File (VIAF).
  • The place can be the place of birth (or foundation), the place of death (or closing), the place of work or any other place of importance.
  • The occupation is the profession or job of a person
  • The mandate is a law, directive or charter that establishes and defines an organisation's powers, functions, responsibilities or sphere of activities.
  • The function is an activity, role, or purpose performed or manifested by a person, family or organisation

You can also combine this filter with other filters. Your selection will then be displayed above the search results (see "Search filters"). Clicking "Clear filters" will remove your selection and you will see all results matching your initial search request again.

You can filter results by type of entities:

  • Person (e.g., John Locke or Jean Jaques Rousseau)
  • Family (e.g., the family Bonaparte)
  • Corporate body (an institution, organisation, or company, e.g. the "Ministerie van Justitie")
You can also combine this filter with other filters. Your selection will then be displayed above the search results (see "Search filters"). Clicking "Clear filters" will remove your selection and you will see all results matching your initial search request again.

You can filter results based on the language in which the material is written. Please note that this filter will only include materials where specific language information has been provided by the institution and is therefore in a machine-readable format. You can also combine this filter with other filters. Your selection will then be displayed above the search results (see "Search filters"). Clicking "Clear filters" will remove your selection and you will see all results matching your initial search request again.

You can filter results based on the type of holding institution. Please note that this filter will only include institutions, for which a type has been provided as part of their descriptions.

  • A business archive holds the records of (often) commercial organisations.
  • A church or religious archive holds the records of church parishes or religious organisations, e.g. birth or death registers.
  • A county or local authority archive holds the records of the county's administrative bodies.
  • A media archive holds audiovisual or sound records, e.g. a film archive or the archive of a broadcasting company.
  • A municipal archive holds the records of a town or city administration.
  • A national archive holds the records of a country's administrative bodies, i.e. from ministries and other public bodies, sometimes also private papers of former ministers, chancellors, or presidents.
  • A private person or family archive holds the records forming the legacy of a prominent person or family.
  • A regional archive holds the records of a region's administrative bodies.
  • A specialised governmental archive holds records of public bodies, often operating on a national level, that are not part of the national archives' holdings.
  • A specialised non-governmental archive or archive of another cultural heritage institution hold collections from various cultural heritage institutions, eg. museum archives, libraries archives, etc
  • A university archive or archive of another research organisation holds the records pertaining to the administration of the according educational or research body.
  • Political parties, popular/labour movements and other non-governmental organisations, associations, agencies and foundations hold the archival collections of these institutions, outside of governmental records and outside of business archives (e.g., NGOs)

Write your message in your own language and use this drop-down menu to have your message translated into English or in the language of the institution for a swifter response. By checking this box and selecting a language you will send your original message along with the translated version

What kind of suggestion would you like to make?

  • Assign to topic: assign this record to one of our Topics. Topics are created following the Unesco Thesaurus
  • Suggest translation: If you have translated this archival description or the documents themselves, please send it to us as a .doc or .pdf file
  • Connect to another resource: If this object relates to another resource in Archives Portal Europe, or anywhere else on the web (e.g., an article on Wikipedia), you can suggest it to be linked to this resource
  • Other: If you have any other relevant material, such as a transcription of the document, please upload it and let us know here

This is a test area to fill out all the copyright details for Attribution Creative Commons Licence

This object is not or no longer protected by copyright and has been labelled with the Public Domain Mark. It can be used by anyone without any restrictions.

This object is made available under the Creative Commons CC0 1.0 Public Domain Dedication. All possible existing rights in the content are waived, and the object can be used by anyone without any restrictions.

This object is made available under the terms of the Creative Commons - Attribution (BY) licence. You can copy, redistribute, remix, tweak, and build upon the licensed object, even commercially, as long as you attribute the rights holder as described in the licence.

This is a test area to fill out all the copyright details for Attribution Creative Commons Share Alike Licence

This is a test area to fill out all the copyright details for NoDerivs

This is a test area to fill out all the copyright details for NonCommercial

This object is in the public domain, but has been digitised as the outcome of a public-private partnership, where the terms of the contractual agreement limit commercial use for a certain period of time. You can copy, redistribute, remix, tweak, and build upon the object for non-commercial use only.

This object has been identified as an Orphan Work in the country of first publication and in line with the requirements of the national law implementing Directive 2012/28/EU of the European Parliament and of the Council of 25 October 2012 on certain permitted uses of orphan works.

You are free to use this object in any way that is permitted by the copyright and related rights legislation that applies to your use. Please note that you are responsible for your own use, including the need to obtain other permissions e.g. with regard to publicity, privacy or moral rights.

This object is in the public domain, but is subject to known legal restrictions other than copyright which prevent its free re-use. Please contact the providing institution for more information.

This object is currently in copyright. Please contact the providing institution for more information and in order to acquire additional permissions for re-use.

The copyright status of this object has not been evaluated yet. Please contact the providing institution for more information.

You are free to use this object in any way that is permitted by the copyright and related rights legislation that applies to your use. Please note that you are responsible for your own use, including the need to obtain other permissions e.g. with regard to publicity, privacy, or moral rights.

This object is currently in copyright and the rights holder(s) have allowed re-use for educational purposes only. You are free to use this object in any way that is permitted by the copyright and related rights legislation that applies to your use. Please note that you are responsible for your own use, including the need to obtain other permissions e.g. with regard to publicity, privacy or moral rights.

Please contact the providing institution for more information and in order to acquire additional permissions for any other uses.

This object is made available under the terms of the Creative Commons - Attribution, ShareAlike (BY-SA) licence. You can copy, redistribute, remix, tweak and build upon the licensed object, even for commercial purposes, as long as you attribute the rights holder as described in the licence, and you license your adaptations of the object under the same terms.

This object is made available under the terms of the Creative Commons - Attribution, ShareAlike (BY-SA) licence. You can copy, redistribute, remix, tweak and build upon the licensed object, even for commercial purposes, as long as you attribute the rights holder as described in the licence, and you license your adaptations of the object under the same terms.

This object is made available under the terms of the Creative Commons - Attribution, No Derivates (BY-ND) licence. You can copy and redistribute the object, even commercially, as long as no alteration is made to the object and you attribute the rights holder as described in the licence.

If you remix, transform or build upon the object, you may not distribute the modified material.

This object is made available under the terms of the Creative Commons - Attribution, Non-Commercial (BY-NC) licence. You can copy, redistribute, remix, tweak, and build upon the licensed object for non-commercial use only and as long as you attribute the rights holder as described in the licence.

This object is made available under the terms of the Creative Commons - Attribution, Non-Commercial, ShareAlike (BY-NC-SA) licence. You can copy, redistribute, remix, tweak, and build upon the licensed object for non-commercial use only, as long as you attribute the rights holder as described in the licence, and as long as you license your adaptations of the object under the same terms.

This object is made available under the terms of the Creative Commons - Attribution, Non-Commercial, No Derivates (BY-NC-ND) licence. You can copy and redistribute the object for non-commercial use only, as long as no alteration is made to the object and as long as you attribute the rights holder as described in the licence.

If you remix, transform or build upon the object, you may not distribute the modified material.

This object is in the public domain, but has been digitised as the outcome of a public-private partnership, where the terms of the contractual agreement limit commercial use for a certain period of time. You can copy, redistribute, remix, tweak, and build upon the object for non-commercial use only.

This object has been identified as an Orphan Work in the country of first publication and in line with the requirements of the national law implementing Directive 2012/28/EU of the European Parliament and of the Council of 25 October 2012 on certain permitted uses of orphan works.

You are free to use this object in any way that is permitted by the copyright and related rights legislation that applies to your use. Please note that you are responsible for your own use, including the need to obtain other permissions e.g. with regard to publicity, privacy or moral rights.

This object is in the public domain, but is subject to known legal restrictions other than copyright which prevent its free re-use. Please contact the providing institution for more information.

This object is currently in copyright. Please contact the providing institution for more information and in order to acquire additional permissions for re-use.

The copyright status of this object has not been evaluated yet. Please contact the providing institution for more information.

You are free to use this object in any way that is permitted by the copyright and related rights legislation that applies to your use. Please note that you are responsible for your own use, including the need to obtain other permissions e.g. with regard to publicity, privacy, or moral rights.

This object is currently in copyright and the rights holder(s) have allowed re-use for educational purposes only. You are free to use this object in any way that is permitted by the copyright and related rights legislation that applies to your use. Please note that you are responsible for your own use, including the need to obtain other permissions e.g. with regard to publicity, privacy or moral rights.

Please contact the providing institution for more information and in order to acquire additional permissions for any other uses.

Return to search Make a suggestion Contact this institution