Scope and content
Inhoud
Voornamelijk memoires betreffende Nederlands-Indië/Indonesië en Nederland met documentatie
daaromheen: aantekeningen, knipsels, brochures, etc.; enige correspondentie, rapporten
ISDP aan de SDAP; dossiers, onder meer Zeven Provinciën, koloniaal beginselprogramma
SDAP, belastingcampagne mr. M.W.F. Treub ca 1922-1923, suikeronderneming Somo-Bito
1939-ca 1950, studiecommissie arbeidsbemiddeling Indonesië, Algemeen Comité voor Personeelsvoorziening
in Indonesië 1950-1952.
Record creators history
Biografie
Cramer, Charles G. (1879-1976). Opleiding tot ingenieur te Delft, leraar wiskunde
Semarang 1903-1904; (hoofd)ingenieur bij de Burgerlijke Openbare Werken van Nederlands-Indië
1904-1923; lid van de Volksraad 1918-1923; in Nederland voor de SDAP lid van de Eerste
Kamer 1923-1925 en Tweede Kamer 1925-1937; reizen onder meer door Indonesië; 1946
terug in Nederland. Zie biografische schets in het BWSA.
Processing information
Bewerking
Inventaris gemaakt door Jan Willem Schilt in 1997. Lijst is in 2025 aangepast door
Suzanne Hartog in kader van digitalisering
Source of acquisition
Acquisitie
Archief geschonken aan het IISG door Ch.C. Cramer in 1937, zie Jaarverslag IISG 1937,
p. 13, met een aanvulling in 1964 (Jaarverslag IISG 1964, p. 13.).
System of arrangement
Ordening
Het archief Ch.G. Cramer werd in 1937 geschonken aan het Internationaal Instituut
voor Sociale Geschiedenis. In 1964 ontving het IISG een aanvulling, die onder meer
bestond uit de 'Memoria' van Ch.G. Cramer, stukken betreffende de suikeronderneming
Somo Bito, enige correspondentie en een grote collectie kranteknipsels die betrekking
had op de muiterij op de 'De Zeven Povinciën'. Na Cramer's dood in 1976 ontving het
IISG een laatste aanvulling op het archief. Deze bestond onder meer uit boeken, ongeordende
kranteknipsels en enige correspondentie. In totaal bedroeg de omvang 7.5 meter.
Ten behoeve van de ordening zijn eerst de boeken afgescheiden en overgebracht naar
de bibliotheek van het IISG en zijn enkele dozen met kranteknipsels doorzocht op de
eventuele aanwezigheid van archiefmateriaal. Deze zoektocht leverde onder meer enige
brieven van J.W. Albarda en J.E. Stokvis op.
In het IISG bevindt zich ook de collectie J.E. Stokvis. Inv.nr. 1 bevat een brief
van Cramer aan Stokvis. Eveneens in het IISG bevindt zich het archief Frank van der
Goes. Inv.nr. 607 bevat enige brieven van Cramer. De inv.nrs. 49 en 361 van het archief
H. Sneevliet bevatten eveneens brieven van Cramer. Inventarisnummer 53 van het archief
P.J. Troelstra bevat eveneens een brief van Cramer.
Conditions governing access
Raadpleging
Beperkt
Vanwege een lopend digitaliseringproject is het archief beperkt raadpleegbaar. Heeft
u vragen over de beschikbaarheid mail dan naar ask@iisg.nl.
Preferred citation
Aanbevolen citeerwijze
Archief Ch.G. Cramer , inventory number ..., International Institute of Social History,
Amsterdam
Extent
1.6 Meters
Other descriptive information
Levensloop
Charles Guillaume Cramer werd op 20 oktober 1879 in het Javaanse Sidoardjo geboren
als zoon van Charles G. Cramer en Wilhelmina Gebhardt. Hij bracht zijn jeugd door
in Sidoardjo, waar zijn vader een huisartsenpraktijk dreef. In 1891 vertrok Charles
naar Leiden, waar hij van 1892 tot 1897 de HBS bezocht. Hij was een geïnteresseerd
lezer en naar eigen zeggen dweepte hij met schrijvers als Lodewijk van Deyssel en
Willem Kloos. Van 1897 tot 1901 studeerde hij in Delft. Zoals veel andere Delftse
studenten in die jaren werd Charles Cramer gegrepen door het socialisme.
Na het behalen van zijn ingenieurstitel vertrok Cramer in 1901 als ingenieur van
's lands waterstaat naar Nederlands-Indië. Op 1 januari 1902 trad hij in dienst van
de waterleiding in Surabaya. Op 14 januari 1903 trouwde hij met E. Eilbracht. Uit
dit huwelijk werden geboren: Ch. G. Cramerjr., G.W. Cramer en A.L. Cramer. Lange tijd
kon hij zijn socialistische ideeën niet in praktijk brengen. 'In dien tijd kon sympathie
met het socialisme een nadelige invloed uitoefenen op iemands loopbaan'. Toch droeg
hij in het geheim zijn steentje bij. Een klein groepje sociaal-democraten in Indië
had namelijk een geheim fonds opgericht dat financiële steun verleende aan de SDAP.
In het archief van Cramer bevindt zich nog een lijst van deze 'Kontributievereeniging'
te Surabaya, waaruit blijkt dat hij in drie jaar tijd 360 gulden stortte. In 1911
werd hij lid van de SDAP.
Als waterstaatkundig ingenieur ondernam hij van alles om mee te werken aan de opheffing
van de armoede onder de Javaanse bevolking. Zo propageerde hij de aanleg van 'wadoeks',
grote opvangbassins waaruit de Javaanse boeren hun sawah's van water konden voorzien.
Ook op organisatorisch terrein was Cramer volop actief. Zo was hij onder meer mede-oprichter
van de Vereeniging voor Waterstaatkundig Ingenieurs in Nederlands-Indië en mede-oprichter
van de Vereeniging voor Landsdienaren.
In 1915 werd Cramer lid van de afdeling Batavia van de Indische Sociaaldemocratische
Vereeniging. In de loop van de tijd kon hij zich echter steeds minder verenigen met
het beleid van Henk Sneevliet en van Het Vrije Woord. Eind 1917 traden een aantal
leden van de afdeling Batavia uit de ISDV en richtten een afzonderlijke partij op:
de Indische Sociaaldemocratische Partij, waarvan Cramer de eerste voorzitter werd.
In zijn memoires stelt Cramer: 'Mijn bedoeling is steeds geweest om te komen tot
één grote Indonesische Socialistische Partij, waarvan Nederlanders en Indonesiërs
lid zouden zijn, onder leiding van Indonesiërs. Ik heb er altijd voor gewaarschuwd,
geen studieclub van Nederlandse socialisten te blijven, maar contact te zoeken met
de Indonesische volksbeweging en daarin op te gaan'. Spreekbuis van de ISDP werd Het
Indische Volk , dat gefinancierd werd uit het aanzienlijke privévermogen van Cramer.
In 1918 werd Cramer lid van de Volksraad. In november 1918 beleefde hij zijn 'finest
hour' toen hij in de Volksraad een rede hield waarin hij verregaande veranderingen
van het Indische politieke stelsel eiste. Gouverneur-Generaal J.P. van Limburg Stirum
benoemde hem vervolgens tot lid van de Commissie tot herziening van de Staatsinrichting
van Nederlands-Indië. Intussen was in Nederland het politieke tij gekeerd en de liberale
voorzitter van de Tweede Kamer, de koloniale specialist D. Fock, legde gedurende één
dag zijn voorzittershamer neer om het beleid van Gouverneur-Generaal graaf J.P.van
Limburg Stirum te kunnen gispen. De aangekondigde staatkundige veranderingen werden
grotendeels opgeschort.
In 1923 ging Cramer op verlof naar Nederland. Men vroeg hem zich kandidaat te stellen
voor de Eerste Kamer. Zijn plaats in de Volksraad werd ingenomen door J.E. Stokvis,
met wie hij in 1922 had kennisgemaakt. Vanaf 1925 tot en met 1937 was Cramer lid van
de Tweede Kamer. Daarna droeg hij zijn parlementaire werk over aan de econoom J. van
Gelderen en vooral aan zijn politieke compaan J.E. Stokvis.
In 1925 werd de Naamloze Vennootschap tot Exploitatie van de Suikeronderneming 'Somo
Bito' opgericht door zijn schoonvader E.W. Eilbracht.
Cramer was vanaf het begin aandeelhouder van deze suikeronderneming. In de periode
1949-1955 hield hij zich als kritisch aandeelhouder op de hoogte van de bedrijfsvoering
van de N.V. Somo-Bito, onder andere door een uitvoerige correspondentie met zijn zoon,
G.W. Cramer, die in dienst van was van Somo Bito. In de periode 1937 tot 1941 ondernam
Cramer onder meer studiereizen naar de Filippijnen en Indo-China. Geplande studiereizen
naar China en Japan werden onmogelijk door de oorlogsomstandigheden; toen ook Nederlands-Indië
in de oorlog werd betrokken en vervolgens bezet, werd hij in een kamp nabij Tjimahi
geïnterneerd. Na zijn vrijlating woonde hij nog een half jaar in Bandung. Hij was
onder meer lid van de 'progressieve groep', waar ook Nico Palar en J. van Gelderen
lid van waren. Na zijn terugkeer in Nederland werd Cramer lid van de Partij van de
Arbeid en lid van de commissie 'Nederlands-Indië, Suriname en Nederlandse Antillen'
van de Wiardi Beckman Stichting. Deze commissie werd later omgezet in de Commissie
Indonesië van de Wiardi Beckman Stichting. In 1947 werd hij uit onvrede over de houding
van de PvdA in het Nederlands-Indonesische conflict lid van de Vereniging Nederland-Indonesië
van J.W.E. Riemens. Hij bleef lid van de Partij van de Arbeid, maar onthield zich
van partij-activiteiten op nationaal niveau. Wel werd hij actief lid van de PvdA-afdeling
Bloemendaal, waar hij menigmaal 1 Mei-redes hield. In de tweede helft van de jaren
vijftig volgde Cramer de ontwikkeling van de Pacifistisch-Socialistische Partij met
belangstelling, misschien ook vanwege de betrokkenheid van J.W.E. Riemens bij deze
partij. Deze partij was niet de enige die hij met belangstelling volgde: Cramer was
donateur van een groot aantal organisaties, zoals de Vredesbeweging de Derde Weg,
de socialistische discussiegroep De Vlam in Haarlem, de Democratisch-Socialistische
Studentenvereniging Politeia, het Comité Zuid-Afrika en de Europese Federatieve Beweging.
Niet alleen socialisme speelde een belangrijke rol in het leven van Cramer; minstens
even belangrijk was religie voor hem. Volgens hem moest een gelovig christen socialist
zijn.
Rond 1910 was Cramer lid geworden van de bond van Christen-socialisten, waar onder
andere Daan van der Zee een belangrijke rol in speelde. Vanaf 1923 was Cramer lid
en donateur van de arbeidersgemeenschap der Woodbrokers te Bentveld. Vanaf 1950 ondersteunde
hij het Quakercentrum. Ook was hij vanaf 1958 lid van Kerk en Vrede. In de loop van
de jaren zestig raakte hij geïnteresseerd in vastenactie en in Solidaridad.
Op 18 september 1976 overleed Charles G. Cramer in de hoge ouderdom van 96 jaar.
Hij werd in stilte begraven.
Literatuur
Cramer, Ch.G. Memoires. Kort Overzicht van m'n Leven. Overveen. 1962. Ongepubliceerd.
Memoires. Ons Werk in Indonesië. Overveen. 1960. Ongepubliceerd.
Koch, D.M.G. Batig slot. Figuren uit het oude Indië. Amsterdam. 1961.
Koch, D.M.G. De Novemberverklaring in de Volksraad. Kranteknipsel uit het Vrije Volk,
Z.j.
Keywords
Geographic Names
Geographic names:
Netherlands
Indonesia
Themes
Subjects:
Colonial question/Anti-colonialist movements
International relations
Material Type
Genre of the material:
Archival material
Persons
Personal names:Cramer, Charles G.
Organizations
Corporate names: SDAP
Personal names:Ch.G. Cramer Ch.G. Cramer
Corporate names: Somo Bito
Personal names:J.W. Albarda J.E. Stokvis
Personal names:J.E. Stokvis Stokvis Frank van der Goes H. Sneevliet P.J. Troelstra
Personal names:Charles Guillaume Cramer Charles G. Cramer Wilhelmina Gebhardt Lodewijk van Deyssel Willem Kloos
Personal names:E. Eilbracht Ch. G. Cramer jr., G.W. Cramer A.L. Cramer
Corporate names: SDAP SDAP
Corporate names: Vereeniging voor Waterstaatkundig Ingenieurs in Nederlands-Indië Vereeniging voor Landsdienaren
Personal names:Cramer Henk Sneevliet
Corporate names: Indische Sociaaldemocratische Vereeniging Het Vrije Woord
Personal names:Cramer
Corporate names: Indonesische Socialistische Partij ISDP
Personal names:J.P. van Limburg Stirum D. Fock J.P.van Limburg Stirum
Corporate names: Volksraad Volksraad
Personal names:J.E. Stokvis Cramer J. van Gelderen J.E. Stokvis
Personal names:E.W. Eilbracht
Corporate names: Naamloze Vennootschap tot Exploitatie van de Suikeronderneming 'Somo Bito'
Personal names:G.W. Cramer Nico Palar J. van Gelderen J.W.E. Riemens J.W.E. Riemens Cramer
Corporate names: Somo-Bito Somo Bito Partij van de Arbeid Wiardi Beckman Stichting Wiardi Beckman Stichting PvdA Vereniging Nederland-Indonesië Partij van de Arbeid PvdA-afdeling Bloemendaal Pacifistisch-Socialistische Partij Democratisch-Socialistische Studentenvereniging Politeia Comité Zuid-Afrika Europese Federatieve Beweging
Personal names:Daan van der Zee
Corporate names: Kerk en Vrede
Personal names:Charles G. Cramer
Corporate names: Volksraad
Language of the material
Dutch .
Record creator
Content provider
International Institute of Social History
(Cruquiusweg 31, 1019 AT Amsterdam, Nederland, ask@iisg.nl, URL: )