Scope and content
Παρουσίαση περιεχομένου
Το αρχείο περιλαμβάνει κώδικες, φιρμάνια, πατριαρχικά γράμματα, βεράτια και διάφορα
άλλα τεκμήρια που παρήχθησαν ή συγκεντρώθηκαν από τα λειτουργούντα στο πλαίσιο της
οθωμανικής διοίκησης εκκλησιαστικά και κοινοτικά όργανα του ελληνορθόδοξου μιλλέτ
των περιοχών της Μικράς Ασίας, του Πόντου και της Ανατολικής Θράκης.
Ο κύριος όγκος του αρχειακού υλικού αποτελείται κυρίως από κώδικες που κρατούσαν οι
κατά τόπους εκκλησίες και κοινότητες, αφορούν τον 19ο αιώνα και φτάνουν έως το 1922.
Το υλικό χωρίζεται κατά κύριο λόγο σε δύο κατηγορίες, τους κοινοτικούς και τους εκκλησιαστικούς
κώδικες, η τυπολογία των οποίων παρουσιάζει μεγάλη ποικιλία ενώ υπάρχουν και κώδικες
που μετέχουν και των δύο κατηγοριών (κοινοτικοί και εκκλησιαστικοί). Οι κοινοτικοί
κώδικες περιλαμβάνουν πρακτικά συνεδριάσεων της δημογεροντίας, κανονισμούς σωματείων,
πωλητήρια, δωρητήρια, συμβόλαια δασκάλων, έξοδα συντήρησης σχολείων, καταλόγους βιβλιοθηκών,
πατριαρχικές εγκυκλίους, όπως διάφορες ενθυμήσεις για σεισμούς, λιμούς κ.λ.π. αλλά
και πληροφορίες για δοσοληψίες με την οθωμανική εξουσία μέσω των φόρων και των απογραφών.
Στους εκκλησιαστικούς κώδικες καταγράφονται έσοδα και έξοδα, βαπτίσεις, γάμοι, διαθήκες,
θέματα διαχείρισης της εκκλησιαστικής και μοναστικής περιουσίας, το φιλανθρωπικό έργο
αλλά και τα ιερά σκεύη και τα κτήματα των εκκλησιών και μοναστηριών με την προοπτική
της Ανταλλαγής.
Στο αρχείο εκτός από τους κώδικες διασώζονται φιρμάνια, βεράτια και πατριαρχικά γράμματα
κυρίως από τις περιοχές της Καππαδοκίας, του Πόντου, της Κιλικίας, της Ανατολικής
Θράκης και της Βιθυνίας που αποτυπώνουν το πλαίσιο των σχέσεων των κοινοτικών και
εκκλησιαστικών οργάνων του ελληνορθόδοξου μιλλέτ με την οθωμανική διοίκηση και το
Οικουμενικό Πατριαρχείο.
Archival history
Ιστορικό ενότητας περιγραφής
Μετά τη διάλυση του Ταμείου Ανταλλαξίμων τα έντυπα κατατέθηκαν στην Εθνική Βιβλιοθήκη
ενώ το σώμα των κωδίκων στα Γενικά Αρχεία του Κράτους. Στο Μουσείο Μπενάκη υπάρχουν
25 βεράτια μικρασιατικών μητροπόλεων καθώς επίσης και χειρόγραφα. Επίσης υπάρχουν
στο Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών περίπου 30 τουρκόφωνοι κώδικες και αντίγραφα φιρμανίων,
χοτζετιών και τίτλων ιδιοκτησίας.
Source of acquisition
Διαδικασία πρόσκτησης
Τον Μάιο του 1963 (9.5.1963) εισήχθη στην Κεντρική Υπηρεσία των ΓΑΚ το αρχείο του
τέως Ταμείου Ανταλλαξίμων Κοινοτικών και Κοινωφελών Περιουσιών σε σαράντα (40) σφραγισμένα
δέματα. Η εισαγωγή έγινε μέσω της Διεύθυνσης Αποκαταστάσεως Παλαιών Προσφύγων του
Υπουργείου Κοινωνικής Προνοίας βάσει της σχετικής υπουργικής απόφασης (Δ5/11504/4.5.1963)
και έλαβε τον αριθμό 593 στο Βιβλίο Εισαγωγής.
System of arrangement
Σύστημα ταξινόμησης
Στο παρελθόν, το υλικό του αρχείου είχε καταγραφεί από τον Κ.Μ. Αποστολίδη (το 1939)
όσο και από τον Διευθυντή των ΓΑΚ Κ. Διαμάντη αλλά και από ερευνητές του Κέντρου Μικρασιατικών
Σπουδών.
Το σύστημα ταξινόμησης που δημιουργήθηκε απεικονίζει σχηματικά το σύνολο των τόπων
προέλευσης των τεκμηρίων (επαρχίες της Μ. Ασίας, Άγιο Όρος, Άγιοι Τόποι, άγνωστη περιοχή)
αλλά και το είδος των τεκμηρίων ανά περιοχή (κοινοτικός ή εκκλησιαστικός κώδικας,
φιρμάνι, βεράτι, σιγίλλιο, πατριαρχικό γράμμα), ώστε να είναι δυνατή η αντίστοιχη
ανάκτηση της πληροφορίας από τους ερευνητές.
Το σύστημα ταξινόμησης, σε γενικές γραμμές, ακολουθεί την ταξινόμηση που έγινε από
την καταγραφή του Κ. Διαμαντή, στην οποία έγιναν κάποιες διορθώσεις και παρεμβάσεις.
Το αρχειακό υλικό διαιρέθηκε σε δύο μεγάλες κατηγορίες: α) κώδικες και β) φιρμάνια,
βεράτια και λοιπά εκκλησιαστικά έγγραφα. Οι κώδικες και το υπόλοιπο αρχειακό υλικό
εντάχθηκε ανάλογα με τον τόπο προέλευσης του τεκμηρίου σε επαρχίες ενώ το υλικό του
οποίου ο τόπος προέλευσης δεν ήταν γνωστός εντάχθηκε στην κατηγορία «άγνωστη επαρχία».
Εντός των επαρχιών το υλικό ταξινομήθηκε ανά ελληνορθόδοξη κοινότητα ενώ το αρχειακό
υλικό που εντάχθηκε σε κάθε κοινότητα διαιρέθηκε περαιτέρω με κριτήριο την τυπολογία
του υλικού (εκκλησιαστικοί ή κοινοτικοί κώδικες, φιρμάνια, βεράτια κ.ά.).
Conditions governing access
Όροι πρόσβασης
Δεν υπάρχουν περιορισμοί στην πρόσβαση.
Conditions governing reproduction
Όροι αναπαραγωγής
Η αναπαραγωγή των εγγράφων υπόκειται στους ισχύοντες κανονισμούς των Γενικών Αρχείων
του Κράτους.
Related material
Συμπληρωματικές πηγές / σχετικές ενότητες περιγραφής
Αρχείο της ίδιας περιόδου και παρόμοιας θεματολογίας είναι το αρχείο των Εκτιμητικών
Επιτροπών του Υπουργείου Γεωργίας, επιτροπές που είχαν ως σκοπό να συγκεντρώσουν στοιχεία
«περί των υπαγομένων εις την ανταλλαγή πληθυσμών….» σύμφωνα με τη συνθήκη της Λωζάννης.
Το αρχείο αυτό περιέχει κυρίως πρακτικά συνεδριάσεων Δημογεροντίας, βιβλία Ταμείου,
προικοσυμφώνων και ληξιαρχικές πράξεις περιοχών της Μικράς Ασίας.
Publication note
Δημοσιεύσεις / Βιβλιογραφία
1. Μ. Αποστολίδης, Κώδικες Αν. Θράκης: ήτοι διάφορα βιβλία των εν Τουρκία ελληνικών
κοινοτήτων και μητροπόλεων εναποκείμενα εν τω Ταμείω Ανταλλαξίμων Κοινοτικών και Κοινωφελών
Περιουσιών, Αρχείον Θρακικού Λαογραφικού και Γλωσσικού Θησαυρού αρ. 30, Αθήνα, Εταιρεία
Θρακικών Μελετών, 1954 2. Μ. Τσαλίκογλου. Ελληνικά Εκπαιδευτήρια και Ελληνορθόδοξοι
Κοινότητες της Περιφέρειας Καισαρείας. Βάσει των εις τα Γενικά Αρχεία του Κράτους
Κωδίκων, Αθήνα 1976 4. Μ. Κουρουπού, «Ελληνόφωνοι κώδικες του Κέντρου Μικρασιατικών
Σπουδών», Δελτίο Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, 2 (1980) 221-241 5. Αικ. Μπεκιάρογλου-Εξαδακτύλου,
Κώδικες Μητρόπολης Αδριανούπολης (1889-1991) -Περιγραφή Κωδίκων, (Βιβλιοθήκη ΓΑΚ –
21), Αθήνα 1991. 6. Αικ. Μπεκιάρογλου-Εξαδακτύλου, Κώδικες Βορειοδυτικής Μικράς Ασίας
(Πόντου, Βιθυνίας, Αιολίδος, Ιωνίας, Καρίας)- Περιγραφή και αναλυτικά περιεχόμενα
των Κωδίκων, (Βιβλιοθήκη ΓΑΚ – 27 και 28), Αθήνα 1995-1996 7. Μ. Κουρουπού, Ε. Μπαλτά.
Ελληνορθόδοξες Κοινότητες της Καππαδοκίας: Ι. Περιφέρεια Προκοπίου. Πηγές στα Γενικά
Αρχεία του Κράτους και στο Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών, Αθήνα 2001 8. Γενικά αρχεία
του Κράτους: ψηφιοποίηση αρχείων και συλλογών, ΥΠΕΠΘ, Αθήνα 2008
Language of the material
Νέα Ελληνικά (1453-)
Record creator
Content provider
Γενικά Αρχεία Κράτους, Κεντρική Υπηρεσία Γ.Α.Κ.